„Lecznictwo ludowe”, Józef Chełmowski”, 2010, olej, deska

„Grawitacja duszy – tryptyk”, Józef Chełmowski, 2013, olej, pilśń

„Ksiądz Józef Wrycza”, Józef Chełmowski, 1994 r., drewno polichromowane

19 marca obchodzimy Dzień Jedności Kaszubów (kasz. Dzéń Jednotë Kaszëbów). Święto ustanowione zostało na pamiątkę pierwszej historycznej wzmianki o Kaszubach w bulli papieża Grzegorza IX. Tego dnia w cyklu #sztukazkalendarza prezentujemy prace Józefa Chełmowskiego (1934-2013) wybitnego kaszubskiego artysty ludowego.

Józef Chełmowski to artysta niekonwencjonalny, który w swoich dziełach zawierał przesłanki filozoficzne wyrastające na gruncie religijności. Sfera metafizyczna, życie codzienne i region kaszubski były dla niego głównymi źródłami inspiracji – zarówno do pracy twórczej, jak i podwalin jego filozofii. Rodzinny dom artysty w Brusach Jagliach stał się muzeum regionalnym, w którym znajdują się jego rzeźby, obrazy na szkle i płótnie, instrumenty muzyczne oraz konstrukcje techniczne.

Jedną z form, w której prezentował Chełmowski swoje rozważania były tzw. „księgi” – malowane przez niego obrazy połączone ze słowem pisanym. To swoisty rodzaj literatury artystyczno-filozoficznej. W prezentowanej dziś księdze „Lecznictwo ludowe” artysta ukazuje medycynę ludową od strony praktycznej wyjaśniając jednocześnie jej działanie w aspekcie duchowym. Połączenie obrazu i słowa dla autora jest niezbędną formą, aby uzupełnić prezentowany temat.

Naukowe poglądy i prawdy religijne w dziełach Chełmowskiego przechodzą przez soczewkę ludowego, magicznego wyobrażenia. Tak powstają jego artystyczne traktaty filozoficzne. Podobnie jest w przypadku pracy zatytułowanej „Grawitacja duszy”, gdzie tematem jest wędrówka ludzkiej duszy po ścieżkach życia i śmierci. Artysta w osobliwy sposób przedstawia tajemnicę ludzkiego bytu odwołując się do praw fizyki i prawd biblijnych tworzy kompletny i spójny obraz przemijania ludzkiego życia. Człowiek w wizjach Chełmowskiego jest zawsze częścią wielkiej boskiej machiny, a jego życie to istnienie się w sferze sacrum.

Ostatni z prezentowanych obiektów to rzeźba „Ksiądz Józef Wrycza” – postać niezwykle ważna dla historii i tożsamości kulturowej Kaszubów. Józef Wrycza (1884-1961) duchowny katolicki i działacz niepodległościowy na Pomorzu. Wrycza przez całą okupację musiał się ukrywać – podczas II wojny światowej za pomoc w jego pojmaniu naziści wyznaczyli wysoką nagrodę.  Chełmowski przedstawiając wizerunek tej legendarnej postaci wykorzystuje dosłownie płaszczyznę jego wojskowego płaszcza, aby dopowiedzieć pewien niezwykle ważny a często pomijany element biografii duchownego. Artysta poprzez malunek i tekst  wspomina o rodzinie Knytrów, która uratowała Wryczę wywożąc go ukrytego na wozie z gnojem przez kordon esesmanów. Sami Knytrowie zostali zamordowani w obozie Stutthof. Chełmowski poprzez swoją pracę daje wyraz sprawiedliwości dziejowej. Ukazuje historię jednostek, których bohaterska i patriotyczna postawa nie została należycie upamiętniona. Chełmowski to moralista, który poprzez swoją twórczość artystyczną wskazuje co jest dobre i złe.