„W Kosmosie”, Eugeniusz Bąk, 1967, kredka, papier

12 kwietnia 1961 roku radziecki kosmonauta Jurij Gagarin na pokładzie statku „Wostok” okrążył Ziemię. Ten pierwszy załogowy lot po orbicie naszej planety trwał 108 min. Również 12 kwietnia, ale dwie dekady później, w 1981 r., po raz pierwszy wystartował doświadczalny prom kosmiczny Columbia (STS-1). W związku z kosmicznymi rocznicami w cyklu #sztukazkalendarza prezentujemy obraz Eugeniusza Bąka (1912-1969) zatytułowany „W kosmosie”.

Artysta ukazał scenę spotkania astronauty z istotą pozaziemską na skalistej powierzchni tajemniczej planety. Astronauta przedstawiony jest w futurystycznej zbroi, która poprzez swój łuskowaty wzór przypomina skórę smoka. W ręku trzyma rodzaj włóczni a na plecach ma zamontowane śmigło. Z jednej strony można odnieść wrażenie, że astronauta ma postawę atakującą lub obronną, z drugiej zaś wystawia w kierunku istoty dłoń, w geście uspokajającym i pokojowym. Kosmiczne stworzenie ma zwierzopodobne kształty – psi pysk, skrócony tułów dzika, odnóża jak u rzekotki drzewnej. W tle rozpościera się kosmiczna czerń i nie mające odniesienia do naszego układu słonecznego, ciała niebieskie. Spotkanie astronauty i istoty ikonograficznie przypomina popularne przedstawienia św. Jerzego i smoka. Obraz Eugeniusza Bąka jest odpowiedzią na rozbudzone, przez pierwszy lot człowieka w przestrzeń kosmiczną, wyobrażenia o cywilizacjach pozaziemskich.

Eugeniusz Bąk urodził się w Janowie (dziś dzielnica Katowic) w rodzinie górniczej. W linii męskiej po ojcu i dziadku odziedziczył talent muzyczny – grał na skrzypcach od 9 roku życia. Po ukończeniu szkoły podstawowej zarabiał grając na zabawach weselnych. Po wybuchu II wojny światowej został wywieziony do Niemiec, gdzie pracował w kopalni „Salzgüter”. Tam wyuczył się w zawodzie kowala. Po powrocie do Polski pracował m.in. w laboratorium Zakładów Cynkowych w Szopienicach. Wykonując analizę glinki szamotowej spontanicznie ulepił figurki zwierzątek – zabawek. Następnie spróbował swoich sił wykonując postaci do szopki. Ponieważ był zadowolony z efektu swojej pracy, od rzeźby z gliny przeszedł do drewna oraz rysunku i malarstwa. Artysta od 1959 roku brał udział w zajęciach malarskich ZDK przy Kopalni „Wieczorek” i został członkiem tzw. Grupy Janowskiej. Najchętniej poruszana przez niego tematyka, to przede wszystkim architektura Górnego Śląska, sceny rodzajowe ukazujące życie codzienne w osiedlach robotniczych. W jego pracach pojawiała się również tematyka inspirowana współczesnymi wydarzeniami – eksploracja kosmosu zmotywowała artystę do wykonania fantastycznych prac przedstawiających życie na innych planetach oraz portretu „Kosmonautki Tiereszkowej”.