Toruński Festiwal Książki i u nas!
O pierwszym polskim wydaniu książki Alicji Iwańskiej oraz o naszej niezwykłej serii Etnografia Ocalona rozmawiać będziemy na Toruńskim Festiwalu Książki.
W spotkaniu weźmie udział dr Hubert Czachowski, dyrektor Muzeum Etnograficznego im. Marii Znamierowskiej-Prüfferowej w Toruniu, inicjator serii Etnografia Ocalona wydawanej przez naszą instytucję. Spotkanie poprowadzi dr Justyna Słomska-Nowak do niedawna kierowniczka muzealnego Działu Wydawnictw, obecnie kierowniczka Działu Gospodarki, Rzemiosł i Architektury. Zapraszamy do środę, 26 listopada o godz. 18.00 do sali widowiskowej Muzeum Etnograficznego w Toruniu. Wstęp wolny.
Filozofka, żołnierka, badaczka
– Nie tylko praca badawcza, ale również biografia Alicji Iwańskiej to materiał na niezwykle ciekawą lekturę – mówi dr Justyna Słomska-Nowak. – Publikując ją po raz pierwszy w języku polskim, przypominamy i na nowo odkrywamy postać Alicji Iwańskiej autorki „Świata przetłumaczonego”.
Urodzona 13 maja 1918 r. w Lublinie Alicja Iwańska wychowywała się w majątkach Gardzienice na Lubelszczyźnie i Mikorzyn w Poznańskiem. Rozpoczęte u prof. Tadeusza Kotarbińskiego studia filozoficzne na Uniwersytecie Warszawskim ukończyła w 1942 r. na tajnym nauczaniu. Była żołnierzem Armii Krajowej, służyła w Oddziale II Komendy Głównej, walczyła w Powstaniu Warszawskim. Studiowała na Uniwersytecie Columbia w Nowym Jorku na Wydziale Socjologii. W 1957 r. obroniła pracę doktorską z socjologii pt. „Polish intelligentsia in Nazi concentration camps and American exile: a study of values in crisis situations”. Wykładała na wielu amerykańskich uczelniach, a także współpracowała z Margaret Mead przy projekcie „Research on Contemporary Civilization”.
Od 1957 r. przez kilkanaście lat prowadziła etnograficzne badania terenowe w Meksyku, które opisała w literackich wspomnieniach „Świat przetłumaczony” (1968) i „Ucieczki” (1983). Od 1953 r. współpracowała z paryską „Kulturą”, na łamach której ukazywały się jej teksty poetyckie, literackie, recenzje i omówienia, a także fragmenty prac socjologicznych i analiz o charakterze historyczno-filozoficznym.
Po przejściu na emeryturę w 1985 r. zamieszkała w Londynie, gdzie prowadziła działalność dydaktyczną i organizacyjną na Polski Uniwersytecie na Obczyźnie. Zmarła 26 września 1996 r. w Londynie. Urna z jej prochami spoczęła na powązkowskim cmentarzu wojskowym w Warszawie w kwaterze pułku „Baszta”.
Wieś moja
Wieś moja – tak o wspólnocie Indian Mazahua wypowiadała się Iwańska. Zakamuflowała miejsce swoich badań, nazywając je El Nopal, co sprawiło, że przez długi czas nie udawało się ustalić lokalizacji, w której odbywały się jej badania.
– Uważałam ją za najpiękniejsze, najbardziej przyjazne i najbardziej interesujące miejsce, w jakie kiedykolwiek trafiłam – zaznaczyła w swojej pracy. – Wygłaszałam na temat El Nopal wykłady i pisałam o niej wiersze.
Jak badaczka trafiła w to miejsce? „Moja znajoma zawiozła mnie do swojej ulubionej indiańskiej wsi (…). Załadowałyśmy samochód paczkami z CARE, z których większość zawierała wszelkiego rodzaju narzędzia: młotki, piły i tym podobne. Rzeczywiście zostałyśmy przyjęte przez mieszkańców El Nopal z otwartymi ramionami (…). To było bodaj najlepsze wprowadzenie do społeczności, jakie można sobie wyobrazić.”
W kontakcie z mieszkańcami stawiała na szczerość. Wspomina: „Powiedziałam im, że pochodzę z dalekiego kraju, z Polski i że dorastałam w maleńkiej wiosce, takiej jak El Nopal. Wyjaśniłam, że ponieważ mój kraj ma „zły rząd”, musiałam na jakiś czas uciec i zamieszkałam w Stanach Zjednoczonych (…). Dodałam, że straciłam swojego polskiego męża w czasie wielkiej wojny w Polsce, a potem wyszłam za Amerykanina, Gringo (używając terminu, którym oni sami nazywają Amerykanów), ale za takiego dobrego, który mówi po hiszpańsku i uwielbia Meksyk (…). Obydwoje jesteśmy katolikami, ale ja jestem bardzo niedobrą katoliczką. Właściwie prawie nigdy nie chodzę do kościoła, chyba że kościół jest wyjątkowo piękny. Byłam zaskoczona, że moje wyznania zostały stosunkowo łatwo zaakceptowane przez ludzi z El Nopal. Najtrudniej było mi wytłumaczyć im, że nie mam żadnych dzieci, mimo iż dwukrotnie wychodziłam za mąż. Jednak po paru miesiącach znajomości ze mną pogodzili się z tą anomalią.”
Iwańska opisywała społeczność Indian Mazahua i sama oddała im głos. Postanowiła namówić ich na podyktowanie do swojego magnetofonu „świadectwa ich znikającej kultury mazahua, aby przetrwała dla ich synów i wnuków”. Ten pomysł bardzo się spodobał „i już wkrótce kilkoro z najbardziej elokwentnych mieszkańców wsi zaczęło codziennie przychodzić do (…) chaty, by dyktować mi rozdział po rozdziale”
– Każdy przeciętny antropolog może być obcym lub może stać się obcym w celu dostrzeżenia kontrastujących zachowań należących do „dwóch Kultur”, ale tylko osoba wybitna – obdarzona zmysłem powieściopisarza i poety – może także wejść w wewnętrzne życie obcego i stać się częścią jego dążeń do zrozumienia samego siebie – napisał w przedmowie do amerykańskiego wydania książki antropolog, Sol Tax. – Takie podejście z miejsca indywidualizuje ludzi, których osobowość była negowana przez wszystkich innych obcych; daje im życie. Mieszkańcy El Nopal spotykają się z Alicją Iwańską, która obserwuje ich jako obca i wkracza w ich życie wewnętrzne. Odwzajemniają przyjaźń i szacunek, jakim darzy ich badaczka. Tylko w takich okolicznościach może powstać książka taka jak ta.
Etnografia Ocalona
– Dziesiąta pozycja z serii Etnografia Ocalona to książka autorki niezwykłej, o biografii skupiającej jak w soczewce los wielu tysięcy Polaków, dla których wydarzenia II wojny światowej stały się punktem zwrotnym w całym życiu – zaznacza w przedmowie dr Hubert Czachowski, dyrektor Muzeum Etnograficznego w Toruniu. – Nie inaczej było zresztą z większością autorów prezentowanych w serii. Życiorys Alicji Iwańskiej jest naznaczony niewątpliwą wojenną i powojenną traumą. Ta młoda adeptka przedwojennej filozofii i początkująca pisarka zapewne, gdyby nie ten czas wojny, byłaby kimś zupełnie innym, a na pewno zupełnie inaczej wyglądałaby jej twórczość – zarówno naukowa, jak i artystyczna.
W skład Etnografii Ocalonej wchodzą takie pozycje jak: Wanda Modzelewska Materiały o kulturze i sztuce ludowej Polski (kliknij, aby dowiedzieć się więcej), Maria Czaplicka „Mój rok na Syberii” (kliknij, aby dowiedzieć się więcej), Władysław Jagiełło „Rybołówstwo Borowiaków Tucholskich” (kliknij, aby dowiedzieć się więcej), Andrzej Waligórski „Język sugestii, magii i propagandy. Praca z dziedziny antropologii społecznej” (kliknij, aby dowiedzieć się więcej).
Książka „Czyściec i utopia” Alicji Iwańskiej dostępna jest w muzealnym sklepiku oraz online (kliknij, aby zakupić).
Spotkajmy się na Toruńskim Festiwalu Książki!
Na spotkanie zapraszamy w środę, 26 listopada o godz. 18.00 do sali widowiskowej Muzeum Etnograficznego w Toruniu. Wstęp wolny.
