Kolekcje Działu Folkloru i Kultury Społecznej

Religijność ludowa 

Kolekcję tworzą dewocjonalia z XIX i 1. poł. XX wieku oraz współczesne. Najliczniejszy jest zbiór obrazów, obrazków do książeczek do nabożeństwa, krucyfiksów i figur, głównie z Pomorza i Kujaw. Do najciekawszych części kolekcji należą: obrazy w technice collage’u na podłożu z dziurkowanego papieru, zbiór przedmiotów wykonanych z wykorzystaniem pudełek po cygarach oraz figurki z porcelany – popularne wyobrażenia Chrystusa, Matki Boskiej, aniołów i świętych w różnorodnych przedstawieniach i ujęciach.

Obrzędy doroczne 

Kolekcja obejmuje przedmioty z terenu całej Polski związane z zagadnieniami: Boże Narodzenie, Zapusty, Wielkanoc, a także Boże Ciało, Dożynki, Zaduszki. Najcenniejszą jej część stanowią szopki (m.in. szopka kukiełkowa wyk. przez Józefa Zimeckiego z Kujaw w 1956 roku) oraz maszkary bożonarodzeniowe i zapustne z ziemi chełmińskiej, Kaszub i Kujaw, z początku XX wieku. W skład kolekcji wchodzą także stroje i gwiazdy kolędnicze, ozdoby choinkowe, rekwizyty wielkanocne (m.in. palmy, pisanki), pieczywo obrzędowe, ozdoby żniwne.

Obrzędy rodzinne 

Kolekcja obejmuje przedmioty związane z zagadnieniami: narodziny, małżeństwo, śmierć, a także I Komunia Święta, bierzmowanie, urodziny, imieniny, rocznice ślubu. W kolekcji znajdują się obiekty od dziewiętnastowiecznych po współczesne, z terenu całej Polski. Najliczniejszy jest zbiór obrazów „Pamiątka Pierwszej Komunii”, głównie z Pomorza i Kujaw. Do najciekawszych przedmiotów należą „Pamiątka Złotych Godów” ze Swarzewa z 1885 roku oraz obraz „Pamiątka Chrztu Świętego” z 1912 roku.

Instrumenty muzyczne 

Kolekcja obejmuje zbiór instrumentów używanych w kulturze ludowej zarówno w sytuacjach obrzędowych, jak i czysto muzycznych, z terenu całej Polski. W jej skład wchodzą instrumenty zabytkowe oraz ich współczesne rekonstrukcje ze wszystkich grup systematycznych: idiofony (m.in. zbiór kołatek i terkotek obrzędowych z początku XX wieku), membranofony (m.in. burczybas wyk. przez Leona Okroja z Kaszub w 1948 r.), aerofony (m.in. klarnet C wykonany z drewna gruszkowego z końca XIX wieku) i chordofony (m.in. gitarola z 1 poł. XX wieku).

Subkultura wojskowa 

W kolekcji znajdują się przedmioty będące symbolami i pamiątkami odchodzenia z wojska do rezerwy, od pochodzących z XIX wieku (z armii pruskiej, rosyjskiej i austriackiej) po współczesne. Do najciekawszych obiektów zabytkowych należą obrazy wykonane techniką collage’u oraz fajki z początku XX wieku. Wśród obiektów współczesnych najliczniejsze są zbiory chust oraz kalendarzy, tzw „fal”.

Lecznictwo ludowe 

W skład kolekcji wchodzą przedmioty używane przez osoby zajmujące się leczeniem: znachorów, kowali wyrywających zęby, owczarzy składających kości. Najliczniejszą częścią kolekcji jest zbiór przyrządów do puszczania krwi, z których najstarszy pochodzi z 1850 roku. Do ciekawych obiektów należą też strzałki piorunowe używane do leczenia odmrożeń i krost oraz kamień leczniczy stosowany w przypadku „oberwania”.

Zbiory archiwalne – folklor słowny 

W archiwum znajdują się materiały ilustrujące folklor słowny ziemi chełmińskiej, dobrzyńskiej, Kujaw, Pałuk, Kaszub i Kociewia. Większość z nich pozyskana została w latach 50. i 60. XX w. Najliczniejszy jest zbiór pieśni i przyśpiewek oraz przysłów. Najciekawsze są trzy powieści Leokadii Boniewicz, zbiory bajek Józefa Zimeckiego i Feliksa Paczkowskiego, materiały z dziedziny wiedzy ludowej i zwyczajów Pałuk Zofii Strawińskiej oraz zapisy pieśni i zwyczajów kujawskich Wiktorii Stańczak.

Zbiory archiwalne – folklor muzyczny 

W archiwum fonograficznym znajdują się nagrania zebrane podczas badań terenowych na Kujawach, Pałukach, południowych Kaszubach, ziemi złotowskiej i ziemi chełmińskiej w latach 1957-1984 oraz zapisy audycji folklorystycznych bydgoskiego oddziału Polskiego Radia z lat 1952-1974. Wśród najstarszych zapisów, wykonanych przez Roderyka Lange, dominują przyśpiewki do tańców oraz taneczna muzyka instrumentalna (w wykonaniu zespołu Kasprzaka z Kcyni oraz Szelążka z Nieszawy). Materiały późniejsze, to oprócz nagrań muzycznych także zapisy słowne: bajki, podania, opowieści wierzeniowe.

Fotografie

Trzon kolekcji tworzą zabytkowe aparaty mieszkowe i akcesoria fotograficzne oraz zbiór 1250 negatywów szklanych wytworzonych przez wiejskiego fotografa ze wsi Sucha (Bory Tucholskie), dokumentujących życie wsi i jej okolic na przestrzeni ponad 30 lat, poczynając od lat 30. XX w. Równie cenny jest zbiór niemal dwustu diapozytywów i fotografii stereoskopowych z I poł. XX w., pochodzących z popularnych w okresie międzywojennym fotoplastykonów. Na szczególną uwagę zasługują unikalne widoki polskiego wybrzeża okolic Helu z tego okresu oraz tuż po zajęciu tych terenów przez wojska niemieckie podczas II Wojny Światowej. Całość kolekcji uzupełniają liczne fotografie nieznanych najczęściej warsztatów z terenu Pomorza i Kujaw, z których niewielka część datowana jest jeszcze na II połowę XIX w.

Karty pocztowe

Kolekcja składa się z ok. 150 kartek pocztowych, głównie z terenu Pomorza. Większość to kartki związane ze świętami katolickimi oraz okolicznościowe, wysyłane z okazji różnych uroczystości – urodzin, imienin. Niewielką część stanowią „pamiątki z wojska” i widokówki z pejzażem. Najstarsze kartki z kolekcji pochodzą z początku XX w., pozostałe dotyczą okresu międzywojennego.

Posłuchaj nagrań z archiwum folkloru muzycznego

Kontakt