Święto Konstytucji 3 Maja ogłoszono narodowym w 1919 roku, na pamiątkę uchwalonej 3 maja 1791 roku konstytucji Rzeczpospolitej Obojga Narodów, uznawanej za pierwszą nowoczesną ustawę zasadniczą w Europie i drugą na świecie. Święto to wpisało się w historię naszej polskiej państwowości. Po drugiej wojnie światowej zniesione w 1951 roku, przywrócone zostało na krótko przez władze PRL w 1981 roku. W okresie stanu wojennego stało się zarzewiem konfliktu między społeczeństwem a władzami komunistycznym. W 1990 roku stało się ponownie naszym świętem narodowy.

Temat Konstytucji 3 Maja był rzadko podejmowany przez artystów nieprofesjonalnych. W muzealnej kolekcji sztuki znalazły się jednak trzy wyjątkowe prace o takiej tematyce. Są to obrazy Janiny Jarosz z Zakopanego, utrzymane w stylistyce charakterystycznej dla podhalańskiego malarstwa na szkle. Motywami je łączącymi jest górująca postać Matki Boskiej z Dzieciątkiem i nawiązania do Konstytucji 3 Maja, które pojawiają się w różnych kontekstach historycznych. Jeden z nich wprost odnosi się do jej uchwał zapewniających chłopom większą ochronę ze strony państwa. W sposób symboliczny ilustruje to scena z postacią w stroju szlachcica, która trzyma akt Konstytucji skierowany w stronę chłopów zakutych w dyby i kajdany. Na kolejnym obrazie pod postacią Matki Boskiej pojawia się orzeł biały trzymający biało-czerwoną wstęgę z napisem „3 Maja 1791”. Połączenie tych dwóch wątków nie jest przypadkowe, ponieważ tego samego dnia ustanowiono w 1920 roku święto kościelne Przenajświętszej Marii Panny Królowej Polski, obchodzone do dziś. Obrazy te Janina Jarosz namalowała w 1982 roku, kiedy obchody Święta Konstytucji 3 Maja niosły ze sobą restrykcje ze strony reżimu komunistycznego. Miały one nie tylko przywoływać pamięć o tym święcie, ale były aktem patriotyzmu i odwagi ze strony artystki oraz protestem przeciwko stanowi wojennemu. Trzecia z prezentowanych prac odwołuje się wprost do tych wydarzeń, o czym świadczy symbolika obrazu – data 3 Maja 1982 r., krwawiący orzeł pod przedstawieniem Matki Boskiej, zomowcy z pałkami, czołg, gazy łzawiące.

W zbiorach muzealnych znajduje się też kilka płaskorzeźb z przedstawieniami ks. Hugo Kołłątaja. Nie mają one wprawdzie bezpośrednich odniesień do Konstytucji 3 Maja, warto je jednak zaprezentować, by przy okazji tego święta przypomnieć i uhonorować jednego z głównych twórców konstytucji majowej.

Obraz na szkle „Konstytucja 3 Maja”, Janina Jarosz, Zakopane, woj. małopolskie, 1982, 40×34 cm

Obraz na szkle „Czarna Madonna”, Janina Jarosz, Zakopane, woj. małopolskie, 1982, 40×30 cm

Obraz na szkle „Czarna Madonna I”, Janina Jarosz, Zakopane, woj. małopolskie, 1982, 40×30 cm

Płaskorzeźba „Hugo Kołłątaj”, Marian Brudek, Bogoria, woj. podkarpackie, 1974, 37x28cm

Płaskorzeźba „Hugo Kołłątaj”, Marian Brudek, Bogoria, woj. podkarpackie, 1974, 37x28cm

Obraz intarsjowany „Hugo Kołłątaj”, Edmund Kapłoński, Żnin, woj. kuj.-pom., 1974, 52×42 cm

Płaskorzeźba „H. Kołłątaj”, Stanisław Korpa, Ruda, woj. łódzkie, 1974, 95x30cm

Płaskorzeźba „H. Kołłątaj” (fragment), Józef Kaczmarek, Chycza, woj. śląskie, 1974, 45x36x5cm

Płaskorzeźba „H. Kołłątaj”, Józef Kaczmarek, Chycza, woj. śląskie, 1974, 45x36x5cm