W 1960 roku na adres Centralnego Zarządu Muzeów i Ochrony Zabytków zostało wysłane pismo o następującej treści: „Muzeum Etnograficzne w Toruniu zawiadamia, że w b. r. zorganizowało etnograficzną pracownię konserwatorską i zatrudnia na pełnym etacie konserwatora. Jednocześnie prosi, o zawiadamianie Muzeum o wszelkiego rodzaju naradach i konferencjach dotyczących konserwacji obiektów muzealnych” . Pismo nadała Maria Znamierowska-Prüfferowa, założycielka i dyrektorka Muzeum.
Od 1 lipca 1959 roku (Muzeum otwarto 1 stycznia 1959 roku) rozpoczęła organizować pracownię konserwatorską. Pracownia zaczęła działać dokładnie rok później, wraz z momentem zatrudnienia na pełnym etacie konserwatora .
Dziś, dzięki działaniom Dyrektor, w pozyskanych przez nią pomieszczeniach podwalni nowożytnej Bramy Chełmińskiej, funkcjonuje Dział Konserwacji Zbiorów. Są to dwa większe pomieszczenia wyposażone w podstawowe sprzęty, potrzebne w pracy konserwatora malarstwa i rzeźby, konserwatora papieru i skóry, restauratora oraz mniejsze pomieszczenie przeznaczone do konserwacji metalu.
Od samego początku istnienia muzealna pracownia konserwacji miała specjalizować się w zakresie konserwacji drewna, metalu, tkanin i budownictwa ludowego , a w bardziej szczegółowym ujęciu zakres jej prac miał obejmować: malarstwo, rzeźbę, rzemiosło artystyczno-ludowe, narzędzia, czyli „wszelkie sprzęty i narzędzia z zakresu kultury ludowej łącznie ze sztuką ludową” . W związku z tym należy też dodać takie materiały, jak: słoma, skorupki jajka, folia metalizowana, gąbka, ciasto, plastik, guma, bibuła, wosk, papier, ceramika, gips, glina niewypalona, obrazy namalowane pastą do zębów, itd., czyli wszystkie materiały z jakich powstawały wytwory kultury ludowej.
Do dnia dzisiejszego Muzeum powiększyło się o dwa parki i zgromadziło ponad 70 tysięcy obiektów. Zbiór ten nieustannie się powiększa, a wszystkie znajdujące się w kolekcji obiekty wymagają stałej opieki konserwatorskiej. Dotyczy to zarówno eksponatów prezentowanych w trzech parkach etnograficznych (począwszy od wielkogabarytowych, jak: architektura drewniana, maszyny rolnicze, wozy, itd., a skończywszy na najdrobniejszych i najbardziej ulotnych, jak: kwiaty z bibuły, medaliki, przypinki, opłatki), znajdujących się na wystawie stałej i na wystawach czasowych oraz zgromadzonych w magazynach.
Pierwsza interwencja konserwatorska ma miejsce już w momencie pozyskiwania obiektów. Potrzebna jest ocena stanu ich zachowania w celu zaplanowania kolejnych działań konserwatorskich, ponieważ do Muzeum trafiają obiekty w bardzo różnym stanie zachowania. Są wśród nich przedmioty zadbane, czyste, ale są też takie, które są osłabione strukturalnie, połamane, z wieloma ubytkami. Wynika to ze sposobu ich przechowywania zanim trafiły do Muzeum i warunków w jakich się znajdowały. Te zniszczone najczęściej odnajdywane są na strychach, w piwnicach, porzucone na śmietnikach. Wobec nich określane są plany prac konserwatorskich.
Pracownia Konserwacji Zbiorów podejmuje często działania in situ (dotyczy to zwłaszcza obiektów wielkogabarytowych). Przede wszystkim jednak prace konserwatorsko-restauratorskie przeprowadzane są w pomieszczeniach Pracowni. Wykonuje się je przed organizowanymi przez Muzeum wystawami i wypożyczeniami obiektów do innych instytucji. Zasadniczo są to prace wymagające indywidualnych programów konserwatorskich, prace zaplanowane, prace w nagłych przypadkach (pojawienie się owadów niszczących obiekty, wykwitów pleśni, mocnego zawilgocenia), gdy trzeba zadziałać szybko, aby zniszczenia się nie pogłębiały; a sporej mierze też prace na tzw. wczoraj. Należy tu dodać, że działaniami objęte są również przedmioty nietrwałe, które w zamierzeniu swoich twórców miały zostać wyrzucone lub zmienione na nowe w momencie, gdy zostaną zniszczone. Są to przede wszystkim ozdoby świąteczne: pająki ze słomy, palmy wielkanocne, pisanki, drewniane przybory kuchenne, maszkary, pieczywo obrzędowe. Często wymagają one poszukiwania rozwiązań spoza wiedzy specjalistycznej.
Do działań konserwatorskich należy też monitorowanie warunków klimatycznych w pomieszczeniach magazynowych i wystawowych – analizowane są dane z rejestratorów temperatury i wilgotności względnej powietrza. Jest to konieczne, gdyż zbyt silne i zbyt częste zmiany warunków atmosferycznych narażają obiekty na niszczenie, np. pękanie drewna, kruszenie warstwy malarskiej, łamliwość papieru.
Pracownię o wszelkich niepokojących zmianach i zniszczeniach informują pracownicy poszczególnych Działów merytorycznych, opiekunowie zbiorów i wystaw.
Wiele z działań naprawczych przy obiektach Pracownia podejmuje przy współpracy z Pracownią Renowacji Drewna i Organizacji Wystaw (czyli Stolarnią). Dotyczy to przede wszystkim obiektów ruchomych, jak meble, przedmioty codziennego użytku wykorzystywane w gospodarstwie domowym, ram do obrazów, krosien.
Pracownia utrzymuje również kontakty ze specjalistami z zakresu szeroko pojętej konserwacji, by móc jak najlepiej przysłużyć się dziełom sztuki i kultury ludowej zgromadzonym w Muzeum.
W 2024 roku Muzeum zatrudnia trzech konserwatorów zabytków i dwóch renowatorów zabytków.
Załączone zdjęcia przedstawiają wycinek prac podejmowanych w Pracowni.
