Audioprzewodnik - Muzeum Etnograficzne w Toruniu

1. Wielki Piątek w chacie biednej rodziny chałupniczej na Kaszubach na początku XX wieku

Wielki Tydzień jest czasem praktyk religijnych i zwyczajów domowych przygotowujących do Święta Zmartwychwstania. W Wielki Piątek, który na Kaszubach nazywano „Płaczebóg”, wczesnym rankiem gospodyni lub gospodarz smagali domowników gałązką jałowca lub agrestu. Zwyczaj ten zwany „bożymi ranami” miał upamiętniać biczowanie Chrystusa. Wielki Piątek był czasem ścisłego postu, posilano się tylko suchym chlebem i gotowanymi, nieokraszonymi ziemniakami. Uczestniczono w nabożeństwie wielkopiątkowym w kościele, a wolne chwile w domach spędzano na modlitwie lub śpiewaniu pieśni o śmierci Chrystusa. Wsie obchodzili pasterze, trąbiąc na drewnianych bazunach oraz chłopcy z kołatkami i terkotkami, zwanymi „sznarami”. Hałasem oznajmiali żałobę, a gospodynie obdarowywały ich chlebem i jajkami. Jeszcze przed wschodem słońca należało wymieść z izby śmieci i wyrzucić je za płot. Wierzono, że dzięki temu wszystkie pchły i inne robaki wyniosą się z domu. 

Scenariusz aranżacji, tekst – Hanna Łopatyńska Pieśni wielkopostne, wyk. Zygmunt Stencel, Pieski, Kaszuby, nagr. Seweryn Huzarski i Maciej Gorczyński, 2012 r.

2. Niedziela Palmowa, Kaszuby, początek XX w.

Niedziela Palmowa, zwana też Kwietną, rozpoczyna cykl obchodów wielkanocnych. W tym dniu kościół święci uroczysty wjazd Jezusa do Jerozolimy. Pamiątką tego wydarzenia są procesje z poświęconymi palmami. Na Kaszubach palmy były skromne – gałązki wierzby pokryte baziami układano w wiązanki i okręcano wstążeczkami lub paskami krepiny. Rankiem gospodarz bił palmą domowników i sąsiadów mówiąc: „Wierzba bije, jô nie biję. Za tidzéń wielki dzéń, za nocë trzë i trzë są jastrë.” Palmom, a zwłaszcza znajdującym się w nich młodym wierzbowym pędom, przypisywano niezwykłe właściwości magiczne, ochronne i dobroczynne. Dlatego umieszczano je w izbach za obrazami, a także stajniach, stodołach i ulach. Palmy zatykano na polach w świeżą oziminę, uderzano nimi bydło wypędzane wiosną po raz pierwszy na pastwisko. Spalane podczas burzy miały zapobiegać uderzeniom pioruna, a sproszkowane, dodane do siewnego ziarna zapewniały obfite plony. Powszechnie wierzono, że połknięcie baźki z poświęconej palmy ochroni każdego przed chorobami gardła. 

Scenariusz aranżacji, tekst – Hanna Łopatyńska

3. Przywoływki dyngusowe na Kujawach

Ważnym elementem Świąt Wielkanocnych na Kujawach były przywoływki dyngusowe, zwane też wołankami lub wywoływkami. Polegały one na rymowanym „wywoływaniu” wszystkich panien na wydaniu wraz z imionami ich kawalerów. Chociaż odbywały się w Niedzielę Wielkanocną pod wieczór, to były właściwie uroczystym wstępem do poniedziałkowego lanego dyngusa. Przygotowanie przywoływek trwało kilka dni – już w Wielkim Tygodniu kawalerowie sporządzali listę dziewcząt. Obok nazwiska panny notowano dane chłopaka, który prosił o jej „wywołanie” składając przy tym stosowny datek (np. wódkę). Czasem sami organizatorzy przywoływek decydowali o tym, jakiego młodzieńca „przywołać” danej dziewczynie, wybierając na ogół tych, którzy sowicie się wykupywali. Następnym etapem było tworzenie rymowanych tekstów, które najczęściej – choć różniły się treścią – były dość stereotypowe. W Niedzielę Wielkanocną wieczorem kilku miejscowych chłopaków wykrzykiwało wierszyki wywoływanek opisujące wady i zalety dziewcząt. Młodzieńcy siedzieli przy tym na drzewie, dachu lub w innym, dobrze widocznym miejscu wsi. Każdą następną przywoływkę „odtrąbiano”; pomiędzy kolejnymi mogła też grać muzyka lub hałasowano pokrywkami garnków. Jeśli dziewczyna była ładna, lubiana, a w dodatku wykupił ją wcześniej kawaler, to przywoływka była pochlebna i zapowiadała łagodny przebieg dyngusa. Jeśli panna źle się zachowywała i nikt jej nie „opłacił”, to ją wywoływano „paskudnie”, a w Poniedziałek Wielkanocny polewano wodą bez litości. Przywoływki trwały często do późnego wieczora, w zależności od liczby dziewcząt. Żadna nie mogła zostać pominięta, wszystkie też czekały z niepokojem na swoją kolej: dowiadywały się bowiem jak oceniają je inni, a przede wszystkim którzy kawalerowie się nimi interesują. Do dzisiaj przywoływki można zobaczyć w Szymborzu (dzielnica Inowrocławia), gdzie od XIX wieku działa Klub Kawalerów podtrzymujący tę tradycję. Scenariusz aranżacji, tekst – Agnieszka Kostrzewa.

5. Poranek Wielkanocny w chacie zamożnych gospodarzy na Kujawach na początku XX wieku

W Niedzielę Wielkanocną wstawano przed świtem, by zdążyć do kościoła na rezurekcję. W drodze powrotnej z nabożeństwa mieszkańcy Kujaw obmywali twarze w strumieniu. Powszechne było wierzenie, iż „żywa woda” w ten świąteczny poranek ma specjalną moc – oczyszcza i zapewnia zdrowie na cały rok, a dziewczętom gwarantuje piękną cerę. Śpiesznie wracano do domu, by jak najszybciej zasiąść do świątecznego, suto zastawionego stołu. Na wielkanocnym stole znajdowały się pokarmy poświęcone w kościele poprzedniego dnia. Dawniej na Kujawach święcono całe świąteczne jedzenie, przynoszone do kościoła w wielkich koszach. Przed rozpoczęciem śniadania gospodyni kroiła święcone jajko – symbol życia, by wszyscy domownicy mogli go skosztować. Każdy jadł też poświęcony chrzan, który korzystnie miał wpływać na zdrowie. Centralne miejsce na stole wielkanocnym zajmował baranek z masła, misa z jajkami ufarbowanymi w łuskach cebuli oraz dzbanek z gałązkami barwinka. Na początku XX wieku na wsiach nie używano talerzy i sztućców oddzielnych dla każdej osoby. Chleb, kiełbasę, placek i inne pokarmy krajano na duże, grube kawałki i każdy jadł je palcami. Na Święta Wielkanocne gliniane podłogi w chatach posypywano piaskiem w kwieciste wzory. Najbardziej wzorzyste „dywany” wysypywano w domach, w których mieszkały panny na wydaniu. Ornamenty z piasku zdobiły izbę nawet kilka dni, jeśli domownicy ostrożnie po nich stąpali. Podczas Świąt ludzie śpiewali radosne, zwyczajowe pieśni świeckie oraz pieśni religijne, które znali z kościoła. Najpopularniejszymi były: „Wesoły nam dziś dzień nastał, Którego z nas każdy żądał…”; „Alleluja, Jezus żyje, już Go dłużej grób nie kryje…”. W Poniedziałek Wielkanocny od samego rana chłopcy na Kujawach chodzili z wiadrami napełnionymi wodą i oblewali nią dziewczęta. Panny tego dnia nie mogły liczyć na pomoc rodziców, którzy wdzięczni byli kawalerom za odwiedziny, częstowali ich jajkami, kiełbasą i kieliszkiem wódki. „Smutek i pochlipywanie po kątach będzie w chacie, do której nikt nie przyjdzie oblać dziewczyny. Bo to znaczy, że albo brudas, albo córka czarownicy i za mąż jej wyjść nie sądzone”. Po południu w drugi dzień Świąt Wielkanocnych dziewczynki chodziły po wsiach kujawskich z „gaikiem” – małą sosną przybraną kolorowymi wstążkami. Odwiedzały wszystkie domostwa i śpiewały „Nasz gaik zielony, pięknie przystrojony…”, gospodarze obdarowywali je jajkami i słodkimi plackami. 

Scenariusz aranżacji – Ewa Arszyńska

6. Wielkanoc na Kociewiu

Święta Wielkanocne, tak jak w całej Polsce, na Kociewiu obchodzono zawsze bardzo uroczyście. Ich atmosferę czuło się już od Palmowej Niedzieli, kiedy to na pamiątkę triumfalnego wjazdu Jezusa do Jerozolimy święcono palmy w kościele. Na Kociewiu były to po prostu gałązki wierzby z baziami. Przynoszono je do domu i zatykano za obrazy. Wierzono, że mają one moc ochronną i odstraszają pioruny. Niektórzy gospodarze zatykali je także na polach i zanosili je do stodoły albo pasieki. Połknięcie bazi z poświęconej palmy uważane było za skuteczne lekarstwo na ból gardła. W Wielką Sobotę święcono gałązki cierniowe. Poświęcone „ciernie” umieszczano w domach, stodołach i chlewach. W Wielkim Tygodniu, najczęściej w Wielką Sobotę, gospodynie przygotowywały wielkanocne jajka, malując je na różne kolory w naturalnych barwnikach. Zielony kolor otrzymywano przez gotowanie jajek w listkach oziminy, a różne odcienie żółci, brązu i czerwieni – w kawie i łupinach cebuli. Zdarzało się także zdobienie jajek rysowanymi ornamentami w postaci kółek, zygzaków, kropek. Na początku XX wieku nowością był pojawiający się na jajkach rysunek baranka z chorągiewką. Najważniejszym dniem był I dzień świąt – Niedziela. Powszechnie wierzono, że w Niedzielę Wielkanocną, podczas wschodu słońca dzieją się niecodzienne rzeczy. Przystawiano drabinę do dachu i obserwowano tarczę słońca, które „drgało”, a nawet można było na nim zobaczyć skaczącego baranka. W tym samym czasie cudowną i uzdrawiającą moc uzyskiwała także woda. Wczesnym rankiem myto się w strumieniach, przede wszystkim oczy i twarz. Przynoszono także wodę chorym do domu, ale resztę trzeba było odnieść dokładnie w to samo miejsce. Przy przenoszeniu wody nie wolno było się obejrzeć ani przewrócić, gdyż woda mogłaby stracić cudowną moc. Ten niedzielny ranek był także czasem, w którym można się było również pozbyć kołtuna uważanego za bardzo ciężką chorobę. Wyjątkowo w tym dniu można było kołtun obciąć i wrzucić do wody w strumieniu. Po rezurekcji gospodarz domu, kropił wodą świeconą stół zastawiony do świątecznego śniadania. Znajdowały się na nim kiełbasy, szynka, malowane jajka, drożdżowy placek, chleb. Na stole stawiano także baranka z gliny. Produkcją takich baranków zajmowali się miejscowi garncarze. W Poniedziałek Wielkanocny kawalerowie brali świeżo rozkwitłe gałązki brzozy, które od początku Wielkiego Postu stały w domu, w wodzie, chodzili z nimi od domu do domu i „smagali” dziewczyny po nogach. W tym dniu wcześnie rano rodzice chowali malowane jajka koło domu lub na polu, a dzieci ich szukały, wierząc, że schował je tam „zajączek”. Zabawie tej towarzyszyły różne rymowanki, jak np.: „Siedzi zając w polu w lesie / Malowane jajka niesie / Zajączku powiedz gdzie je zniosłeś”. 

Scenariusz aranżacji, tekst – Hubert Czachowski

1. Wystawa „Tajemnice codzienności. Kultura ludowa i jej pogranicza od Kujaw do Bałtyku, 1850-1950”

jest opowieścią o ludziach i ich życiu codziennym, rozumianym zarówno jako czas pracy, jak i czas świąteczny. Liczne aspekty dawnego życia są dla nas – ludzi współczesnych – zaskakujące, niejasne, wręcz egzotyczne. Również dla ludzi wówczas żyjących niektóre z nich były tajemnicze, ale interpretowano je zgodnie z wielowiekową tradycją, w myśl obowiązującego w danym okresie światopoglądu. Wiele z przedstawionych zagadnień ma dużo wcześniejszą genezę, jak i późniejszą, a nawet współczesną kontynuację. Pokazujemy życie ludzi na wsiach i w małych miastach, przede wszystkim związanych z rolnictwem. Wyraźnie jednak zaznaczamy pograniczny charakter kultury ludowej, na którą duży wpływ miała kultura mieszczańska i szlachecka. To także pogranicze etniczne i religijne. Mieszkający na nim ludzie to głównie Polacy, katolicy, ale sygnalizujemy obecność innych grup etnicznych i religijnych: Niemców, Rosjan, Żydów, ewangelików, menonitów i prawosławnych. Obiekty ze zbiorów muzeum ilustrują codzienność i odpowiadają na podstawowe pytania dotyczące życia ludzi w przeszłości: co jedli, w co się ubierali, jak dbali o higienę, jak pracowali i spędzali wolny czas, jak świętowali i w co wierzyli? Wystawa jest podzielona na osiem części – każda z nich, dla ułatwienia orientacji, jest wyróżniona innym kolorem.

2. Regiony etnograficzne

Na mapie pokazujemy teren, który obejmuje wystawa. Są to regiony etnograficzne wchodzące w skład obecnego województwa kujawsko-pomorskiego oraz województwa Pomorskiego sprzed 1945 roku. Dookoła Torunia są Kujawy i ziemia chełmińska, na wschodzie ziemia dobrzyńska, na zachód: Pałuki i Krajna, na północ: Bory Tucholskie, Kociewie oraz Kaszuby dochodzące do morza. Wytyczone granice są czasem nieostre, a trudności w ich wytyczaniu pogłębiają zmiany granic państwowych i administracyjnych oraz procesy osadnicze i migracje.

3. NATURA I HISTORIA

Świat człowieka roztacza się pomiędzy naturą a tworzoną przez niego kulturą. Przemiany cywilizacyjne, wynalazki techniki i wydarzenia polityczne miały wpływ na codzienne życie mieszkańców najmniejszych nawet miejscowości.

Środowisko

Na zdjęciach wokół mapy fizycznej widać przykłady różnych krajobrazów znajdujących się na tym terenie. Odmienność regionów wiąże się z różnicami w środowisku naturalnym: rzeźbą terenu, rodzajem gleb, siecią hydrograficzną i szatą roślinną. W zależności od środowiska możemy mówić o specyfice gospodarczej danego terenu, np. urodzajne Żuławy
i dolina Wisły były terenami typowo rolniczymi, natomiast w Borach Tucholskich duże znaczenie miała gospodarka leśna.

5. Tereny przygraniczne

miały swoją specyfikę. Na zdjęciach widać różne punkty graniczne oraz służących tam żołnierzy różnych armii. Przepisy pruskie i rosyjskie dokładnie regulowały nie tylko wygląd umundurowania pograniczników, nakazywano im też nosić wąsy. Przy przejściach granicznych rozwijał się handel i usługi. Różnice w cenach towarów po obu stronach granicy sprzyjały również przemytowi. Przez granicę przeprowadzano zwierzęta, przenoszono produkty rolne i gospodarcze oraz alkohol i tytoń. Na zdjęciu na dole widać przemytników zaaresztowanych przez żołnierzy rosyjskich.

6. Uwłaszczenie i społeczność wiejska

Uwłaszczenie chłopów to nadanie im prawa dziedzicznej własności do uprawianej ziemi będącej wcześniej własnością królewską, szlachecką lub kościelną. Miało to ogromny wpływ także na rozplanowanie przestrzenne wsi oraz sposoby gospodarowania. Na planszy u góry przedstawiono plan wsi Osiek przed uwłaszczeniem, gdy ziemie należały do jednego właściciela, a poniżej plan po uwłaszczeniu, z podziałem na siedliska poszczególnych gospodarzy. W zaborze pruskim uwłaszczenie rozpoczęło się na początku XIX i trwało do lat 60., a w zaborze rosyjskim rozpoczęło się po 1864 roku. Był to proces podziału gruntów między chłopów i wytyczania granic działek. Wymagało to porozumienia między chłopami a dworem i mediacji komisji rządowych w sytuacjach konfliktowych. Na planszy znajduje się oryginalny plan parcelacji folwarku Strzygi z roku 1903 uwierzytelniony pieczęcią oraz podpisem przysięgłego mierniczego. Wyznaczono teren dla 15 nowych gospodarzy oraz dla szkoły i cmentarza. O statusie chłopów decydował posiadany majątek: wielkość zagrody i liczba zwierząt hodowlanych – była grupa bogatych gospodarzy, chłopi posiadający zagrodę oraz ci, który utrzymywali się z pracy u bogatych gospodarzy lub we dworze. Na tablicy, na zdjęciach rządca majątku, nadzorujący robotników na polu oraz grupa bogatych chłopów kujawskich.

7. Osadnictwo i kształty wsi

Na skutek wielu fal osadniczych i przekształceń własnościowych układy i kształty wsi były zróżnicowane. Na dole planszy widać ich schematyczne układy. Ze średniowiecznej kolonizacji wywodziły się wsie z zabudową po obu stronach drogi i takie, gdzie budynki koncentrowały się wokół placu lub stawu. Od XVI wieku na Żuławach i w dolinie Wisły pojawiło się osadnictwo olenderskie, związane głównie z ludnością pochodzenia niderlandzkiego, należącej do religijnej wspólnoty menonitów. Reprezentowali oni wysoki poziom kultury agrarnej i potrafili zagospodarowywać tereny zalewowe. Charakterystycznym typem wsi stała się wieś z pasami ziemi usytuowanymi prostopadle do rzeki, widoczna na fotografii górnej. Od końca XVIII wieku zwiększył się też napływ osadników niemieckich. Powstały wówczas wsie o bardzo regularnej zabudowie ciągnącej się wzdłuż drogi, plan w górnej części planszy. Nowe układy pól powstawały po reformie rolnej z 1925 roku. Były one szeregowe z charakterystyczną zabudową gospodarstwa z podcieniowym, drewnianym budynkiem mieszkalnym. Taki układ wsi widoczny na planie u dołu planszy. Powyżej historyczny rozwój wsi Dobrzejewice na ziemi dobrzyńskiej od końca XVIII wieku do 1950 roku.

8. Samorząd wiejski

Po uwłaszczeniu coraz większą rolę odgrywał wiejski samorząd, na czele którego stał sołtys. Zajmował się on prowadzeniem ksiąg ludności, zbieraniem podatków, wydawaniem świadectw sprzedaży koni i bydła, współdziałał przy poborze rekrutów. Zwoływał także zebrania, przekazywał informacje. Służyły do tego laski z drewna albo z korzenia, często z rzeźbioną głową zwierząt, podawane sąsiadowi wraz z ustną lub pisemną informacją, którą kolejni mieszkańcy zobowiązani byli natychmiast przekazać dalej. Pod zaborem pruskim wprowadzono dla sołtysów berło zakończone metalową gałką. Oznakami władzy sołtysa były odznaki przypinane do ubrania oraz zawieszane na domach tablice. O bezpieczeństwo lokalnej społeczności dbali nocni stróże. Pełnili oni służbę od zachodu do wschodu słońca wyposażeni w trąbkę i laskę z napisem Warta.

9. Kształty zagród

Wielkość i kształt zagrody zależały od ukształtowania terenu, typu osadnictwa, zamożności i obowiązującego prawa. We wsiach olenderskich występowały zagrody, w których budynki połączone były w linii prostej bądź w kształcie litery L lub T, układ zagrody widoczny na górze planszy, na kolorowej ilustracji. Najbardziej powszechne były zagrody usytuowane na planie czworoboku z oddzielnie stojącymi zabudowaniami, układ zagrody widoczny na dole planszy, na kolorowej ilustracji. Zagrody ogradzano płotami. Grodzono także pastwiska, mokradła, stawy. Granice własności wyznaczały miedze. Gospodarze często obchodzili swoje włości wzdłuż granic. Nieraz całymi rodzinami, żeby uczyć dzieci, gdzie przebiega granica ojcowizny. Gospodarstwa często trwały w niezmienionym kształcie przez wiele lat, przekazywane z pokolenia na pokolenie, na ogół najstarszemu z dzieci. Starzy gospodarze mieli zapewnione mieszkanie i utrzymanie ze szczegółowym wyliczeniem świadczeń. Po ich śmierci sprawy własnościowe były regulowane testamentem. Na planszy znajduje się oryginalny kontrakt kupna nieruchomości przez syna od rodziców z roku 1899.

10. Prawo budowlane i ubezpieczenia

Na terenie zaboru pruskiego w XVIII wieku wprowadzono szereg ustaw dotyczących zabezpieczenia wsi przed pożarami. Szczególnie zagrożone były drewniane budynki, drewniano-słomiana konstrukcja kominów, widoczna na rysunku, oraz dachy ze słomy i trzciny. W celu działań przeciwpożarowych wymagano, żeby o dachy zawsze były oparte drabiny. Nakazywano stawiać kominy murowane. Od XIX wieku zaczęły powstawać Towarzystwa Ubezpieczeniowe. Ubezpieczano budynki, zwierzęta i zasiewy od pożarów, powodzi, nieurodzaju, kradzieży. Na domach umieszczano tabliczki z nazwami towarzystw ubezpieczeniowych. Warunki ubezpieczenia zapisane były w polisie ubezpieczeniowej wraz z charakterystyką gospodarstwa. Od końca XIX wieku powstawały Ochotnicze Straże Pożarne. Ich członkowie uczestniczyli w akcjach gaszenia pożarów, likwidacji szkód po klęskach żywiołowych.

11. Budowniczowie

Znajomość podstawowych zasad obróbki surowców budowlanych była na wsi powszechna. Natomiast stawianiem budynków zajmowali się fachowcy, często z tytułami mistrzów budowlanych. Niektórzy z nich sygnowali swoje budowle specjalnymi znakami, których przykłady znajdują się na planszy po lewej. Często wyraźnie zaznaczano datę budowy, jak np. na prezentowanej ozdobie nad drzwi. Najważniejsze narzędzia budowniczych to np. cieślica, cyrkiel ciesielski, liniał i kątownik do wyznaczania kątów prostych. W drugiej połowie XIX wieku następowała coraz większa specjalizacja zawodów. Przy budowie współpracowali: stolarze i cieśle, murarze, dekarze, zduni, kamieniarze, malarze. Pod koniec XIX wieku zaistniały sprzyjające warunki dla rozwoju firm budowlanych.

12. Surowce, materiały i narzędzia w budownictwie wiejskim

Do budowy budynków używano głównie drewna, wykorzystywano również glinę, cegły, kamienie, a także słomę, trzcinę i dachówkę do krycia dachów. W ramce cyfrowej prezentacja etapów budowy glinianej obory znajdującej się w Parku Etnograficznym. Zwraca uwagę wykorzystanie zwierząt do ubijania gliny. Drewno, najczęściej sosnowe, stanowiło podstawowy materiał budowlany oraz element konstrukcyjny przy obiektach z cegły i kamienia. Do jego obróbki stosowano proste narzędzia: siekiery, topory, cieślice, dłuta, heble, drewniane pobijaki, strugi, świdry i piły oraz przyrządy pomiarowe, wzorniki i znaczniki. Na prawo różne formy drzwi – prymitywne z budynku gospodarczego oraz bogato zdobione z budynku mieszkalnego związanego z osadnictwem olenderskim. W prezentacji na ekranie pokazano fotografie różnych obiektów architektury: budynków mieszkalnych, gospodarczych, przemysłowych, budynków religijnych, jak: kościoły katolickie i ewangelickie, synagogi. Pokazano także panoramy miejscowości, ulice, drogi i ogrodzenia. Oryginalne przykłady budownictwa wiejskiego można zobaczyć w Parku Etnograficznym.

13. BLISKIE CIAŁU. O UBIORACH, HIGIENIE I JEDZENIU

Aby żyć, pracować, świętować, człowiek musiał przede wszystkim zadbać o swoje podstawowe potrzeby: zapewnić sobie pożywienie i ubiór, radzić z chorobami, chociażby sporadycznie dbać o higienę. Intensywność, forma i znaczenie tych wszystkich działań zależała od indywidualnych upodobań, możliwości, norm i zasad przekazywanych w rodzinie i jej otoczeniu oraz od systemów kulturowych.

Ubiór, jego wytwarzanie i konserwacja

Na manekinach prezentowane są świąteczne stroje z różnych regionów. Na dwóch pierwszych manekinach od lewej strony pokazane są stroje z Kaszub – tu najbardziej charakterystyczny jest kobiecy czepiec haftowany złotą lub srebrną nitką, noszony przez mężatki. Na kolejnych manekinach znajdują się stroje z Kujaw, w ubiorze kobiecym typowy jest biały czepiec owinięty jedwabną chustą i haftowane halki: biała i czerwona. W męskim ubiorze – ciemny płaszcz z peleryną i cylinder. Dalej: strój z Pałuk, w których wyróżnia się czepiec tiulowy z długimi wiązaniami, popularny od początku XX wieku. Na ostatnim manekinie prezentowany jest kobiecy strój wzorowany na miejskim. Ubiory świąteczne o cechach regionalnych stanowiły często jeden z głównych elementów identyfikacji kulturowej, związanej z daną grupą etnograficzną.
Odzież codzienna, z materiałów gorszego gatunku, miała proste kroje. Od połowy XIX wieku coraz częściej kupowano ubrania wytwarzane fabrycznie, a od końca dziewiętnastego stulecia nasilały się wpływy mody miejskiej, czego skutkiem była rezygnacja z noszenia strojów o cechach regionalnych. W latach 20. i 30. XX wieku zaczęto na wsi powszechnie nosić bawełnianą bieliznę, która znajduje się w gablocie obok maszyny do szycia.

14. Tutaj prezentowane są przedmioty służące do domowego wytwarzania tkanin oraz ich konserwacji.

W połowie XIX wieku materiały, z których szyto odzież, były wytwarzane głównie z lnu i wełny, które kobiety przędły na kołowrotkach. Czynność tę pokazuje film obok tablicy informacyjnej. U góry szyld zakładu krawieckiego. Na podeście warsztat tkacki, na którym tkano tkaniny. Odzież początkowo prano przy pomocy tzw. ługu, czyli środka otrzymywanego przez zalewanie gorącą wodą popiołu z drewna, później używano mydła. Prano nad rzeką, uderzając w odzież specjalnymi drewnianymi łopatkami. W końcu XIX wieku upowszechniają się tary do prania, znajdujące się na podeście w balii. Po prawej stronie drewniana pralka, tego typu sprzęt zaczął być używany od początku XX wieku. Po wysuszeniu tkaniny wygładzano ręczną maglownicą lub maglem na korbę. Film po lewej stronie pokazuje pranie przy pomocy łopatek i tary oraz używanie maglownicy. Łopatki i maglownica wiszą obok ramki z filmem. Po prawej stronie, nad pralką są różnego typu żelazka.

15. Lecznictwo ludowe i higiena osobista

W gablocie znajdują się przedmioty służące do zwalczania chorób. Przy schorzeniach ludzie modlili się do Matki Boskiej i świętych, np. św. Walentego, patrona chorych na padaczkę.
Z dolegliwościami radzono sobie samodzielnie lub korzystano z pomocy znachorów.
W gablocie, od lewej eksponowane są zbite, skłębione włosy, tzw. kołtun. Sądzono, że w nim umiejscawiają się choroby człowieka, których można się pozbyć wraz ze ścięciem kołtuna. Na fotografii kobieta z kołtunem owiniętym chustką. Dalej w gablocie: szklane bańki lekarskie, leczące np. zapalenie płuc, kamienie lecznicze, służące m.in. do leczenia chorób skóry, recepta i broszury informujące, jak walczyć z chorobami, przyrządy do wyrywania zębów – dawniej często zajmowali się tym kowale i fryzjerzy, przyrządy do upuszczania krwi, używane najczęściej przez znachorów, cienkie deseczki do usztywniania złamanych kończyn. Na tablicy znajduje się rysunek tzw. karawaki, krzyża o podwójnych ramionach, który miał zapobiegać rozprzestrzenianiu się zakaźnych chorób, np. cholery. W tym celu ustawiano go na granicach wsi lub cmentarzach. Nad gablotą prezentowane są: film pokazujący znachora wykonującego zabieg usztywnienia zwichniętej ręki oraz czynności, które mają zapobiec powstawaniu garbu u dziecka a także ryciny przykładowych ziół wykorzystywanych w medycynie ludowej.

16. Zapraszamy do zakładu fryzjerskiego.

Do jego aranżacji wykorzystano wyposażenie z zakładu Wiktora Kuźmińskiego, który od początku XX wieku działał w Golubiu na ziemi chełmińskiej. Po prawej stronie, w okienku można obejrzeć pokaz modnych dawniej fryzur. W gablocie przed wejściem do zakładu znajdują się przedmioty związane z higieną osobistą; patrząc od góry: butelki po kosmetykach, przyrządy do układania fryzur, czyli szpilki, lokówki i szczypce do włosów, przyrządy do golenia oraz opakowania po kosmetykach. Na tablicy znajduje się plan drewnianej ubikacji z początku XX wieku.

17. Pożywienie

Tu znajdują się przedmioty służące do przygotowywania pożywienia. Ludzie na wsi żywili się głównie produktami pochodzącymi z własnych gospodarstw. Jakość i ilość spożywanych potraw uzależniona była od statusu ekonomicznego. Od początku XX wieku pożywienie wiejskie zaczęło się zmieniać, m.in. dzięki działalności organizacji kobiecych i kursom kulinarnym. Jeszcze większe zmiany nastąpiły po 1945 roku. Wpływ na to miały m.in. czasopisma oraz poradniki. Przedmioty podzielono na cztery grupy, każda prezentowana jest na tle innego koloru. Pożywienie z roślin – tło seledynowe. Po lewej stronie znajdują się kamienne ręczne żarna do przerabiania zboża na mąkę i kaszę. Nad nimi łopaty do wkładania chleba do pieca. Na regale formy do wypieku wafli i ciast, koszyki do formowania chleba. Poniżej drewniane naczynia do wyrobu kaszy i ciasta chlebowego. Do ciasta czasami dodawano ziemniaki, z których robiono też kluski – dodatek do zupy przyrządzanej z kaczej krwi. Obok, od góry regału tarka do ziemniaków, poniżej garnek z pokrywką do żuru, czyli zupy na bazie kwasu powstałego w trakcie kiśnięcia żytniej mąki. Na sąsiedniej ścianie, pod sufitem suszarka do owoców, niżej krajalnice do kapusty, na podłodze garnek i tłuczek do kiszenia kapusty. Obok kocioł do smażenia powideł ze śliwek. Nad nim wyciskacz do soku z buraków cukrowych, służącego do wyrobu syropu tzw. melasy używanej zamiast cukru. Dalej prasa do wyciskania soku z owoców i sprzęt do ich pasteryzacji. Pożywienie
z mleka – tło błękitne. Na podeście urządzenie do oddzielania śmietany od mleka, powyżej ozdobne foremki do masła pełniące też funkcje miar. Obok, na dole przyrządy do wyrobu masła, nad nimi prasy do sera. Popularny był biały ser z dodatkiem soli, szczypiorku i śmietany, a także sery topione przyprawiane kminkiem. Pożywienia z mięsa – tło różowe. Po lewej stronie eksponowane są przedmioty wykorzystywane przy świniobiciu. Dalej sprzęty używane do przerobu mięsa: maszynka i rożki do kiełbas, koryto do siekania gęsiego mięsa, na podeście pojemnik do przechowywania zasolonego mięsa. Mięso jedzono rzadko, głównie wieprzowe, czasem wołowinę i baraninę. Drób spożywany był przy okazji świąt lub uroczystości rodzinnych. Podawano go też chorym. Świniobicie odbywało się przeważnie przed świętami, a także przed weselem. Przygotowanie napojów – tło niebieskie. Na ścianie znajdują się nosidła do wiader z wodą, poniżej młynki, imbryki, puszki do kawy. Na podłodze urządzenie do wyrobu alkoholu z żyta lub ziemniaków oraz butla do wina.

18. Kuchnia

Na półkach prezentowane są przedmioty używane w kuchni. Jej wyposażenie zmieniało się wraz z rozwojem gospodarczym wsi. Dotyczyło to głównie form paleniska. Różne jego formy widoczne na zdjęciach na tablicy. Kuchnie często ozdabiano makatkami z sentencjami, np. „Jak żona gotuje obiad mężowi smakuje”. Wyposażenie kuchni można też zobaczyć w chatach w Parku Etnograficznym. Na lewo film pokazujący wypiek chleba tradycyjnym sposobem.

19. Zapraszamy do wnętrza sklepu z lat 20. i 30. XX wieku

Tego rodzaju sklepiki na wsiach i w miasteczkach zaczęły pojawiać się pod koniec XIX wieku. Sprzedawano w nich produkty spożywcze i przemysłowe. Można było także zamieniać produkty z własnego gospodarstwa na towary fabryczne. Najczęściej kupowano sól, śledzie, wódkę, rzadziej droższe towary, takie jak cukier, bakalie, słodycze, tytoń oraz herbatę i kawę. Na ladzie, po prawej stronie stoi kasa, obok lady dystrybutor do nafty. Dla mieszkańców wsi sklep był miejscem spotkań i rozmów o bieżących wydarzeniach. Sklepikarz, który z racji swego zawodu często wyjeżdżał do pobliskiego miasteczka, był łącznikiem między społecznością lokalną a „szerokim światem”. Po II wojnie światowej, czyli po 1945 roku, handel wiejski znalazł się w sieci gminnych spółdzielni.

20. RYTM ŻYCIA

Święta rodzinne, związane z cyklem życia, wyznaczały jego rytm od narodzin aż do śmierci. Towarzyszyły im obrzędy i zwyczaje, przekazywane z pokolenia na pokolenie, które wprowadzały ład w ludzką egzystencję oraz dawały poczucie bezpieczeństwa. Niektóre z nich wywodziły się z przedchrześcijańskich obrzędów przejścia, czyli rytuałów towarzyszących wprowadzeniu człowieka w niedostępne dla niego wcześniej sfery. Dla katolików Chrzest, Pierwsza Komunia Święta, ślub były bardzo ważnymi wydarzeniami i rozpoczynały nowe etapy życia w rodzinie, kościele, lokalnej społeczności.

Narodziny, chrzest, I Komunia Święta

W gablotce po prawej stronie znajdują się przedmioty umieszczane w pobliżu noworodka w celach ochronnych: różaniec i butelka wody święconej, na kołysce czerwona wstążeczka będąca amuletem przeciw wszelkiemu złu. Chrzest odbywał się zazwyczaj w pierwszą niedzielę po narodzinach. W dużej gablocie ubranka do chrztu z początku XX wieku.
W wózku becik, w którym zanoszono dziecko do kościoła. Nad wózkiem obraz „Pamiątka chrztu świętego”.
Odsłuchy: kołysanka „Kolib się kolibko…”, wyk. K.Rosik; piosenka dziecięca „Sikoreczka pstra…”, wyk. M. Rogalska, nagrania współczesne
W części kolejnej prezentacja uroczystości przystąpienia dzieci do I Komunii Świętej, będącej w rodzinach katolickich ważnym wydarzeniem. Pamiątkami tego dnia były obrazki, różańce, książeczki do nabożeństwa oraz fotografie.

21. Wesele

Pokazane są tu eksponaty z regionu Kujawy z początku XX wieku: skrzynia, w której panna gromadziła rzeczy potrzebne w jej nowym domu, fotografia drużby weselnego w tradycyjnym stroju i jego rekwizyty, na manekinach, rycinie i fotografiach strój ślubny młodej pary, w tym czarna suknia ślubna, w gablocie czepce zakładane pannie młodej podczas tzw. oczepin, czyli obrzędu przyjmowania jej do grupy mężatek, obraz „Pamiątka ślubu”, instrumenty muzyczne wiejskiej kapeli: basy i skrzypce z 2. połowy XIX wieku oraz klarnet. W kącie eksponaty związane z jubileuszami ślubu: laski wręczane jubilatom podczas specjalnej mszy świętej oraz wianek i bukiecik, będące symbolami długiego pożycia małżeńskiego z 1885 roku.

Odsłuch: Pieśń oczepinowa „O chmielu…”, wyk. K. Kasprzak, J. Kasprzak; Kujawiak, wyk. Kapela Jana Szelążka, nagrania z Archiwum Muzeum Etnograficznego w Toruniu

22. Ostatnie pożegnanie

Wśród obiektów związanych ze śmiercią znajduje się poduszka z wiankiem – symbolem dziewictwa, noszone za trumną dziewcząt. Na podeście skrzyneczka z fotografią zmarłej osoby, ustawiana na grobach dzieci i młodych ludzi. Na manekinie suknia przygotowana do trumny. Na ścianie obraz z fotografią stanowiący pamiątkę po zmarłym żołnierzu. Po lewej stronie, na tablicy informacje o wierze w upiory. Do tablicy przymocowany sierp, który znaleziono na cmentarzu. Był włożony do grobu osoby, którą podejrzewano o to, że może po śmierci opuścić mogiłę, aby szkodzić żywym. A sierp – jak wierzono – odcinał upiorowi głowę. Innym zabezpieczeniem były woskowe krzyżyki widoczne na tablicy.

Odsłuchy: Pieśni „pustonocne” „Żegnam Was…”, „Już idę już do grobu”, wyk. B. Ochendal, I. Bublic, nagranie z Archiwum Muzeum Etnograficznego w Toruniu

23. PRACA

Praca zapewniała środki do życia rodzinie i wypełniała większość czasu. Uznawano ją za konieczność, ale i wielką wartość. Uprawiano rolę, hodowano zwierzęta, zarobkowano zajmując się rzemiosłem i handlem. Od urodzaju i pomyślności w hodowli zależał byt rodziny, ale też całych grup społecznych, dlatego z pracą związanych było wiele rytuałów wegetacyjno-agrarnych, które miały zapewnić dostatek. Występowały one równolegle z coraz bardziej nowoczesnymi metodami gospodarowania, ułatwiającymi pracę i zwiększającymi plony.

Rolnictwo

Prezentację przedmiotów związanych z pracą rozpoczynają te służące do uprawy ziemi, która była podstawą utrzymania ludności wiejskiej. Uprawiano głównie zboża: żyto, jęczmień, owies, pszenicę oraz grykę, z której wyrabiano kaszę. W 2. połowie XIX wieku upowszechniły się ziemniaki, uprawiano buraki cukrowe, z rzepaku i lnu wyrabiano olej. Na paszę dla zwierząt wysiewano koniczynę, wykę i łubin. Na ścianie, po lewej stronie prezentacja fotografii pokazujących prace rolnicze. Na podłodze 2 pługi, czyli narzędzia do orania ziemi przed zasiewem. W centralnej części ekspozycji siewnik konny z początku XX wieku, nad nim na ścianie brony służące do uprawy pól przed siewem i do pielęgnacji zasiewów. We wnęce narzędzia do uprawy buraków i ziemniaków oraz sierpy, pierwotnie używane do cięcia zboża. Obok na podłodze radła do pielęgnacji roślin okopowych, głównie ziemniaków. Obsiewanie pól należało do prac męskich, natomiast uprawą roślin okopowych zajmowały się głównie kobiety. Siłą pociągową przy uprawie pól były krowy i woły, w latach 20. i 30. XX wieku posługiwano się coraz częściej końmi. Na ściance z desek umieszczono narzędzia używane podczas sianokosów. Obok aranżacja wnętrza stodoły i narzędzia służące do obróbki zboża. Centralnie młynek do czyszczenia zboża po wymłóceniu. Na ściance z lewej strony cepy, czyli przyrządy do ręcznego młócenia zboża. Słomiane i drewniane pojemniki służyły do przechowywania zboża.

24. Zwyczaje żniwne i święto plonów

Na dwóch przeciwległych słupach informacje oraz przedmioty związane ze zwyczajami żniwnymi i uroczystym zakończeniem żniw. W gablotce pierścionki i bransoletki ze słomy, które dziewczęta wykonywały podczas żniw dla ulubionych chłopaków. Obok przyrząd do ostrzenia kosy używany podczas obrzędów inicjacyjnych. Na Kujawach młodzi mężczyźni, którzy po raz pierwszy brali udział w żniwach musieli wykazać się umiejętnością koszenia. Za niedokładnie wykonaną pracę karano ich uderzając batem lub tym właśnie przyrządem. Na tablicy wizerunek młodego kosiarza w wieńcu z polnych kwiatów, którego wraz z innymi prowadzono do dziedzica. Aktem ostatecznego przyjęcia go do grona kosiarzy było zarzucenie mu przez dziewczynę na głowę chustki. Wszystko kończyło się zabawą przy muzyce. Po przeciwległej stronie na tablicy fotografie pokazujące uroczyste zakończenie żniw, tzw. dożynki u Polaków oraz ludności pochodzenia niemieckiego. W gablotce wieniec, będący symbolem udanych zbiorów. Kobiety wiły go ze zboża, dekorowały kwiatami i wstążkami. Jedna z nich niosła wieniec na głowie lub na grabiach na przedzie orszaku, który szedł do dworu dziedzica. Za nią podążali mężczyźni i kobiety z udekorowanymi kosami i grabiami. Wieniec ofiarowywano dziedzicowi, śpiewając pieśni. Dziedzic przechowywał go do następnych dożynek. Ziarna z wieńca używano do pierwszych zasiewów jako zapowiedź dobrych plonów. Dożynki kończyły się poczęstunkiem i zabawą przy muzyce.

25. Zbieractwo i łowiectwo

Tu zgromadzono przedmioty związane ze zbieraniem leśnych owoców i grzybów, a także z łowiectwem. Po prawej stronie znajdują się tzw. grzebienie do zbierania jagód, nad nimi przyrząd do suszenia grzybów. Na podeście naczynia i koszyki do owoców. Oprócz jagód i grzybów zbierano tarninę, jałowiec, jeżyny, maliny, poziomki, orzechy, a także zioła. Zajmowali się tym zwłaszcza ubożsi, dla których zajęcie to było także źródłem dochodu. Zbieractwo miało duże znaczenie w latach głodu, nieurodzaju i wojen. Po lewej stronie przedmioty związane z łowiectwem, które miało charakter kłusowniczy. Zajęcie to było źródłem zarobku i sposobem uzupełnienia pożywienia. W górnej części drewniane pułapki na mewy i wrony, poniżej pułapki na lisy, zające i kuropatwy. Po lewej stronie, od góry: sztylet, pojemnik z rogu do przechowywania prochu, torba i strzelba łowiecka, przedmioty do straszenia zwierząt hałasem. Na podeście pułapki żelazne na większe zwierzęta: kuny, łasice, dzikie gęsi.

26. Hodowla

Ta część wystawy poświęcona jest hodowli zwierząt gospodarskich, które dostarczały produktów żywnościowych i nawozu do użyźniania pól. Wykorzystywano je także jako siłę pociągową. Powszechnie hodowano bydło, świnie, konie, drób, rzadziej owce. Na Kaszubach i Kujawach popularna była hodowla gęsi. Na drewnianej ściance, na tablicy umieszczono przedmioty służące do wykonywania prostych zabiegów leczniczych: m.in. sikawkę do gaszenia pożarów, wykorzystywaną do robienia lewatywy bydłu, podkowy do leczenia kopyt, przedmioty służące do upuszczania krwi. Poniżej na podeście skrzynia i kosz do trzymania drobiu, nad tablicą nożyce do strzyżenia owiec. Obok uprzęże dla bydła oraz przedmioty używane przez pasterzy: stołki, laski, a także dzwonki dla krów. Wypasem zwierząt zajmowały się dzieci lub ludzie starsi. Zamożniejsi gospodarze zatrudniali pastuchów.

27. Tutaj przedmioty związane z pszczelarstwem,

które zaczęło rozwijać się od początku XIX wieku. Wcześniej władze pruskie zakazywały hodowli dzikich pszczół w lasach, w ulach drążonych w pniach sosen. Na podeście znajdują się różnego typu ule, pierwszy z lewej wydrążony w pniu drzewa. Obok ule słomiane, upowszechnione przez osadników niemieckich i holenderskich.

28. Rybołówstwo

Ekspozycja prezentuje narzędzia rybackie, stosowane zarówno przez rybaków zawodowych, jak i amatorów. Fotografie przedstawiają rybaków podczas połowu oraz przy naprawie sieci. Poniżej planszy ze zdjęciami narzędzia do nakłuwania ryb podczas połowu. Obok, po prawej stronie, szelki służące do wyciągania sieci używane w rybołówstwie morskim na Kaszubach. Poniżej, na podeście wiklinowa pułapka. Obok obciążona kamieniem kotwica oraz szklane i cynowe przyrządy, dzięki którym sieci utrzymywały się na powierzchni wody, używane na Bałtyku. Zestaw narzędzi i przyrządów pomocniczych uzupełniają: szufla do wylewania wody z łodzi, czerpaki do podbierania ryb oraz kosz do transportu ryb. Na słupie, po prawej stronie pałka do głuszenia łososi. Skuteczny połów wymagał znajomości wielu sposobów i narzędzi, których wykorzystanie uzależnione było od pór roku, gatunku ryb i typu akwenu.

29. Torfiarstwo

Tu prezentowane są przedmioty związane z wydobywaniem torfu, który wykorzystywano jako materiał opałowy, ściółkę dla zwierząt i nawóz. Stało się to powszechne na przełomie XIX i XX wieku, między innymi pod wpływem osadników niemieckich i holenderskich. Eksploatacja torfowisk, prowadzona pierwotnie przez majątki dworskie, była dla mieszkańców wsi dodatkową możliwością zarobkowania przy kopaniu, zwózce, suszeniu i transporcie torfu. Dla niektórych gospodarstw chłopskich sprzedaż torfu z własnych łąk stanowiła często główne źródło utrzymania. Na tablicy fotografia przedstawiająca wydobywanie torfu w latach 30. XX wieku w Borach Tucholskich. Na ścianie umieszczone są noże do krojenia torfu, łopatka do kopania torfu. Na podeście maszynka z połowy XIX wieku do przerabiania torfu, forma do nadawania kształtu kawałkom torfu oraz tzw. buty dla konia. Zapobiegały one zapadaniu się kopyt w miękkie podłoże.

30. Ochotnicza Straż Pożarna

Fotografia przedstawia członków Ochotniczej Straży Pożarnej z 1935 roku z Brodnicy na ziemi chełmińskiej. Na podeście sikawka ręczna z początku XX wieku. Tego typu organizacje zaczęły powstawać w latach 60. XIX wieku. Obowiązkiem strażaków była walka z pożarami i zapobieganie im. Oprócz tego siedziby Ochotniczych Straży Pożarnych integrowały społeczność, tu organizowano zabawy taneczne, przedstawienia teatralne, uroczystości z okazji poświęcenia sztandaru. Straże pożarne kształtowały postawy patriotyczne poprzez kultywowanie języka polskiego i polskich obyczajów. W Parku Etnograficznym znajduje się wyposażona remiza strażacka z ziemi chełmińskiej.

31. Garncarstwo

Film pokazuje pracownię garncarską na Kujawach. Pracownie garncarskie występowały tam, gdzie był łatwy dostęp do złóż gliny. Garncarz oczyszczał i uplastyczniał glinę, a następnie toczył z niej naczynia na kole garncarskim z nożnym napędem. Następnie były one suszone i wypalane w piecu. Naczynia wykonywane na wsi miały prostą formę i mało zdobień. Pod koniec XIX stulecia dla glinianych wyrobów pojawiła się konkurencja w postaci wyrobów fabrycznych z blachy, kamionki, fajansu i porcelany. Na podeście znajduje się koło garncarskie z ławą z 1930 roku. Na regale, na 1. i 2. półce od góry prezentowana jest ozdobna ceramika kaszubska dekorowana motywami roślinnymi charakterystycznymi dla wzornictwa tego regionu. Na następnych półkach ceramika kujawska, w tym także tzw. siwa ceramika wytwarzana specjalną techniką bez dostępu powietrza w końcowym etapie wypalania. Na dolnej półce, z prawej, wyroby pracowni garncarskiej na ziemi dobrzyńskiej.

32. Bednarstwo i kołodziejstwo

Na lewej ścianie znajdują się narzędzia używane przez bednarza, czyli rzemieślnika wytwarzającego beczki i inne naczynia z drewnianych klepek. W górnej części fotografie pokazujące kolejne etapy jego pracy. Poniżej narzędzia, m.in. toporki, piły, cyrkle, szablony do rysowania różnych kształtów i wielkości klepek. Na podeście ława bednarska służąca do mocowania obrabianych klepek, części do złożenia naczynia oraz gotowa beczka. Na ścianie na wprost fotografia rzemieślnika pracującego na tokarce, przed nią stół-warsztat. Na prawej ścianie narzędzia i wzorniki używane przez kołodzieja wyrabiającego i naprawiającego elementy do wozów, bryczek i sań oraz części innych narzędzi rolniczych i przemysłowych. Na podeście fragmenty koła, urządzenie do umocowywania koła przy składaniu i gotowe koło. Na ścianach dokumenty – świadectwa mistrzowskie. Tego typu warsztaty popularne były do połowy XX wieku. Później zapotrzebowanie na naczynia klepkowe bardzo się zmniejszyło. Zastępowano je tańszymi wyrobami fabrycznymi. Zmierzch kołodziejstwa nastąpił wraz z pojawieniem się kół gumowych.

33. Kowalstwo

Kowal wykonywał narzędzia rzemieślnicze i gospodarcze, takie jak siekiery, topory, tasaki, żelazka, narzędzia rolnicze, np. pługi, brony, kosy oraz detale architektoniczne. Zajmował się podkuwaniem koni, wykonywaniem podków i gwoździ do ich przybijania.
Nad tablicą informacyjną znajduje się żelazny szyld zakładu kowalsko-kołodziejskiego. Na ścianie dokumenty – świadectwa rzemieślnicze, obok wyroby kowalskie: zawiasy, krzyżyk, nożyce i lokówka. Na podeście narzędzia używane przez kowala, m.in. kowadło z końca XVIII wieku, kleszcze służące do rozgrzewania kawałka żelaza w ogniu, młotek ze stemplem z monogramem do znakowania wyrobów. Odciski stempli znajdują się na tablicy. Na płycie opartej o podest przedmioty używane do podkuwania koni: młotki, noże do czyszczenia kopyt, podkowy. W 2. połowie XIX wieku kuźnia funkcjonowała niemal w każdej wsi. Dawniej były to budynki drewniane i kryte strzechą. W zaborze pruskim dla bezpieczeństwa nakazano budować kuźnie ceglane. W Parku Etnograficznym znajduje się kuźnia z kompletnym wyposażeniem.

34. Na jarmarku

Na ścianie na wprost fotografia z początku XX wieku przedstawiająca wiejski jarmark na ziemi chełmińskiej. Na lewej ścianie, od góry: wykaz miar i wag z lat 20. XX wieku, cennik nasion z końca XIX wieku oraz terminarz jarmarków z lat 30. XX wieku. Poniżej miary do zboża z XIX i początku XX wieku. Oprócz tego znajdują się tu wyroby garncarskie, bednarskie, plecionkarskie i inne przedmioty sprzedawane na jarmarkach. Jarmarki odbywały się przeważnie późną wiosną, handlowano wówczas głównie zwierzętami, oraz jesienią, kiedy sprzedawane były przede wszystkim płody rolne. Niektóre jarmarki miały charakter specjalistyczny, sprzedawano na nich wyłącznie zwierzęta lub wyroby rzemiosła. Na tablicy fotografia jarmarku, na którym sprzedawano meble. W gablocie pierniki często sprzedawane na jarmarkach i odpustach.

“Jarmark”, oprawa dźwiękowa R. Kołacki, 2009

35. JAK ŚWIĘTOWANO I W CO WIERZONO

Dawna kultura ludowa była przesiąknięta religijną wrażliwością. Poczucie sacrum obejmowało całe życie. Czynności, normy, zachowania były podporządkowane światopoglądowi, w którym dominowały wartości religijne. Jednak oprócz chrześcijańskiej religijności występowały w nich także silne przekonania magiczne wywodzące się z czasów przedchrześcijańskich. Stąd złączenie tych elementów w jeden wzór kulturowy, realizowany zarówno w świątyni, jak i w domu, podczas oficjalnych nabożeństw i ludowych zwyczajów w rytmie życia kościelnego i pór roku.

Boże Narodzenie

Prezentowane eksponaty związane są ze zwyczajem kolędowania, czyli obchodzenia domów przez kolędników w celu zapewnienia odwiedzanym ludziom szczęścia. Z prawej strony znajdują się maszkary zwierzęce: konie, bocian i baran z początku XX wieku z Kaszub. Są one częścią grupy, w której najważniejsza była tajemnicza postać w słomianym płaszczu. W odwiedzanych domach kolędnicy śpiewali i składali życzenia, za co otrzymywali drobną zapłatę. Obchodzenie domów w przebraniach zwierząt symbolizujących zdrowie, siłę i płodność, to forma obrzędu o genezie przedchrześcijańskiej. Podobne przebrania kolędników spotykane były w XIX i na początku XX wieku na Pomorzu zarówno wśród Polaków, jak i Niemców. W centrum tej części ekspozycji znajdują się dwie szopki kolędnicze z połowy XX wieku. Stanowią one przykład nadania pogańskiemu zwyczajowi sensów chrześcijańskich. W północnej Polsce z szopkami kolędowano od początku adwentu. Wędrujący z szopkami chłopcy lub mężczyźni pokazywali przedstawienia o narodzinach Jezusa, śpiewali kolędy i składali życzenia. Na manekinie znajduje się strój kolędnika z grupy Trzech Króli. Na Kaszubach wędrowali oni z instrumentami muzycznymi, typowymi dla tego regionu: diabelskimi skrzypcami – tu umieszczonymi na manekinie i znajdującym się na stojaku, burczybasem, który wydawał dźwięk na skutek pociągania za polane wodą końskie włosie. Częstym rekwizytem kolędników była gwiazda.

Odsłuch: Kolędy „Zagrzmiała, rujnyła w Betlejem ziemia…”, wyk. W. Stępa; „Tusząc pasterze, że dzień blisko…”, wyk. W. Zabłocka, nagrania z Archiwum Muzeum Etnograficznego w Toruniu

36. Koniec karnawału

Grupy kolędnicze pojawiały się także w ostatnie dni karnawału. Zwyczaj ten, nazywany chodzeniem z kozą najpowszechniejszy był na Kujawach i Pałukach. Przebierano się m.in. za kozy, niedźwiedzia, konia, bociana, a także dziada, baby, Żyda, Cygana, Młodą Parę. Odwiedziny mężczyzn przebranych za zwierzęta symbolizujące siłę, żywotność i płodność, miały pobudzić przyrodę i spowodować szybkie nadejście wiosny. Po zakończeniu pochodów urządzano w karczmie zabawę taneczną, zwaną podkoziołkiem, podczas której dziewczęta kupowały tańce wrzucając monety pod figurkę koziołka wystruganą z drewna. Film pokazuje zwyczaj, zwany chodzeniem z kozą.

Odsłuch: Muzyka towarzysząca zapustnym kolędnikom, wyk. K. Cichocki (akordeon), J. Wesołowski (bęben), nagranie z Archiwum Muzeum Etnograficznego w Toruniu

37. Wielkanoc

Tu prezentowane są narzędzia dźwiękowe, których wiejscy chłopcy używali do robienia hałasu w czwartek poprzedzający Wielkanoc. Z jednej strony miało to związek z kościelnym zwyczajem zastępowania takimi narzędziami dzwonów kościelnych, a czyniono tak na znak żałoby po śmierci Chrystusa. Z drugiej strony wiązało się z wierzeniami, że hałas wygania złe moce. W Niedzielę Wielkanocną rano dźwięk bębna przypominał o obowiązku uczestniczenia w świątecznym nabożeństwie w kościele. Bęben prezentowany na wystawie pochodzi
z XVIII wieku. W gablotce umieszczone są symbole wielkanocne: korona cierniowa, będąca symbolem męki Chrystusa i figurka baranka, czyli symbol Chrystusa zmartwychwstałego, tradycyjnie stawiana na stole podczas śniadania w Wielkanocną Niedzielę. Przedmioty będące dziełami ludowych artystów to butelka z miniaturowymi narzędziami męki oraz powstały
w XIX wieku obraz Chrystus w grobie i rzeźba Chrystus Zmartwychwstały.

38. Przywoływki dyngusowe – plansza po lewej stronie

Wielkanocnym zwyczajem, znanym wyłącznie na Kujawach i Pałukach, były tak zwane przywoływki. Przed Wielkanocą młodzi mężczyźni przygotowywali listę dziewcząt, które miały być wywołane. Obok nazwiska panny wpisywano nazwisko kawalera, który prosił o wywołanie jej i składał za nią okup w wódce lub gotówce. Dla każdej panny układano wierszyk, chwalący jej zalety lub wyśmiewający wady. Rymowanki odczytywano publicznie w Wielką Niedzielę w centralnym miejscu wsi. W Poniedziałek Wielkanocny wywołane dziewczyny polewano wodą. Do dziś zwyczaj zachował się w Szymborzu na Kujawach. Przywoływki były nie tylko zwyczajem matrymonialnym, ale i wychowawczym, gdyż piętnowały naganne cechy.

Ścinanie kani – plansza po prawej

Zwyczajem znanym wyłącznie na Kaszubach był obrzęd ścinania kani, związany najczęściej z wigilią św. Jana. Zwyczaj ten, sięgający czasów przedchrześcijańskich, wiąże się z wierzeniem, że kania, drapieżny ptak, jest symbolem wszelkiego zła, a zobaczenie go lub usłyszenie jego głosu zwiastuje nieszczęście. Na tym przekonaniu opiera się obrzęd – widowisko z ustalonym scenariuszem, w którym uczestniczyli wszyscy mieszkańcy wsi odgrywający przypisane im role. Jego głównym punktem jest ścięcie kani, obwinianej za nieszczęścia, które spotkały ludzi w minionym roku. Zabicie kani miało zapewnić pomyślność i ochronić ludzi przed złem. Często zamiast kani, która była rzadkim ptakiem, ścinano kurę lub wronę, a nieraz jej rolę spełniała pierzasta kukła lub czerwony kwiat. Widowisko kończyło się wspólną zabawą z muzyką i tańcami.

39. Religijność

Dominującym wyznaniem na tych terenach był katolicyzm. Katolicy współegzystowali z mniej licznymi protestantami, menonitami oraz prawosławnymi i wyznawcami judaizmu. W tej części wystawy pokazane są przedmioty kultowe, którymi ludzie otaczali się po to, by modlić się i oddawać pod opiekę świętych patronów. Popularne były wyobrażenia Jezusa, Matki Boskiej i świętych rzeźbione przez ludowych artystów. Malowane obrazy wykonywali rzemieślnicy w ośrodkach kultu, np. w Częstochowie. Od 2. połowy XIX wieku na prowincji dostępne były fabrycznie drukowane obrazy i ceramiczne figurki. W myśl zaleceń Kościoła miały one utrwalać prawidłowe przedstawienia religijne, często będąc kopiami obrazów wielkich mistrzów. Poważaniem cieszyły się tzw. obrazy prawdziwe, np. Chusta św. Weroniki, których sakralność była podkreślana właściwym napisem lub pieczęcią. Coraz więcej drukowano religijnych ksiąg, a zwłaszcza książeczek do nabożeństwa. Książki, zwłaszcza Biblia, pełniły ważną rolę wśród protestantów, głównie pochodzenia niemieckiego.

40. Na mapie zaznaczono miejsca pielgrzymkowe,

głównie sanktuaria maryjne oraz tzw. kalwarie, czyli miejsca przybliżające Mękę Chrystusa. Pielgrzymowano w różnych intencjach: odzyskania wiary, wyrażenia próśb, podziękowania za łaski. Podczas utraty niepodległości Polski pielgrzymki utrwalały tożsamość narodową. Z każdym z takich miejsc związany jest wizerunek świętej postaci.

41. Na krańcach wsi,

na rozstajach dróg lub w miejscach tajemniczych zdarzeń, czyli tam, gdzie ludzie nieświadomie odczuwali przecinanie się świata nadprzyrodzonego i ziemskiego, czyli sacrum i profanum, stawiano kapliczki lub krzyże. Np. krzyż o podwójnych ramionach, tzw. karawaka i kapliczka ze świętą Rozalią i św. Rochem chroniły od zarazy. Dalej znajdują się przedmioty, które według ludowych wierzeń miały charakter magiczny, np. dzwonek, którego dźwięk odstraszał burzę oraz kropielniczki na wodę święconą używaną jako środek przeciwko wszelkiemu złu.

42. Ważne miejsce w społeczności lokalnej zajmował kościół

– na zdjęciu wnętrze kościoła, a obok fisharmonia – instrument używany podczas nabożeństw. Nad nim obraz-relikwiarz
z XVIII wieku z relikwiami świętego Jana Nepomucena. Obok szafa-ołtarzyk Tajemnice Różańca z początku XX wieku, którą jej twórca wykonał zgodnie z nakazem otrzymanym we śnie.

43. W WOLNYM CZASIE

W tradycyjnej kulturze ludowej, poza pracą i świętowaniem, na odpoczynek pozostawało niewiele czasu. Przede wszystkim były to wieczory, które sprzyjały przekazywaniu
z pokolenia na pokolenie ustnych opowieści wierzeniowych. W 2. połowie XIX wieku, pod wpływem zmieniających się stosunków społecznych, człowiek przeznaczał coraz więcej czasu na zajęcia niezwiązane z pracą. Zaczęły powstawać towarzystwa religijne, kulturalne, sportowe, skupiające ludzi o podobnych zainteresowaniach. Prezentowane w tej części wystawy zdjęcia ilustrują sposoby spędzania wolnego czasu. Na fotografiach po prawej stronie pokazani są członkowie stowarzyszeń, których celem było budzenie świadomości społecznej, rozwijanie wiedzy, a także pielęgnowanie wartości narodowych. Od wieku XIX istotną rolę odgrywały katolickie organizacje. W drewnianym pudełku znajduje się odznaka Katolickiego Stowarzyszenia Młodzieży Żeńskiej z lat 30. XX wieku. Na planszy na lewo od drzwi fotografie pokazujące działalność najstarszego polskiego stowarzyszenia sportowego „Sokół”, którego celem było podnoszenie sprawności fizycznej. Sport połączono z wychowaniem patriotycznym i działalnością kulturalną.

44. Zapraszamy do izby,

gdzie, tak jak za dawnych czasów, posłuchać można ludowych opowieści. Przez wieki, w kulturach tradycyjnych, wiedzę o świecie przekazywano ustnie, z pokolenia na pokolenie. Zwłaszcza w jesienne i zimowe wieczory opowiadano w domach legendy, baśnie, podania. Było to jedną z niewielu ówczesnych rozrywek.

Odsłuch: „O czarnoksiężniku i trzech dziewicach, Kujawy, XIX wiek

„O stolemach”, Kaszuby, XIX wiek

Pan Jezus dla św. Piotra zmienia prąd rzeki”, ziemia chełmińska, lata 30. XX wieku

Opowieście ludowe: „O Jasiu, który nie bał się strachu, ziemia chełmińska, lata 30. XX wieku

45. Wolny czas spędzano też na muzykowaniu.

Pokazane są tu popularne w 1. połowie XX wieku instrumenty: harmonia guzikowa, mandolina, cytra harfowa i bandoneon. Obok zdjęcia amatorskich zespołów muzycznych i teatralnych.

Odsłuch: „Święta u sztachetów”, mandolina, G. Domański

„Dwa serduszka cztery oczy”, bandoneon, wyk. D. Kubicki

Kujawiak, cytra, wyk. G. Tomaszewski

46. NOWE HORYZONTY

Wraz z rozwojem cywilizacji ludzie mieli coraz więcej możliwości zdobywania wiadomości o świecie i weryfikowania swych dotychczasowych poglądów. Sprzyjała temu szkoła, która uczyła czytać i poznawać rzeczywistość, na przykład poprzez prasę. Zapraszamy do klasy w wiejskiej szkole. Aranżacja przedstawia klasę z lat 20. i 30. XX wieku. W szafie umieszczono elementy wyposażenia ucznia oraz świadectwa szkolne z końca XIX i początku XX wieku.

47. Służba w wojsku i emigracja

Oknem na świat była również służba wojskowa, najczęściej pełniona daleko od miejsca zamieszkania. Prezentowane przedmioty były kupowane lub wykonywane samodzielnie przed przejściem do rezerwy. Stanowiły pamiątki związane z ważnym, ale i trudnym fragmentem życia. Polacy, przed 1918 rokiem jako obywatele państw zaborczych, odbywali służbę wojskową w obcych armiach – pruskiej i rosyjskiej. Wiedza wyniesiona z wojska miała istotny wpływ na ich dalsze życie. Po powrocie do rodzinnych wsi mieli status osób znających życie, mogących służyć radą. W swoim środowisku zaszczepiali nowe wzorce kulturowe. W gablocie, oprócz przedmiotów pamiątkowych, znajduje się księga ze spisem mężczyzn w wieku poborowym z lat 1859-1920 z jednej ze wsi w Borach Tucholskich. Obok znajduje się plansza związana z emigracją. Wiele nowych idei związanych z gospodarką lub światopoglądem pojawiło się wraz z rosnącą emigracją do obu Ameryk, a także zachodnich rejonów Niemiec. Centralnie umieszczony jest domowy ołtarzyk z początku XX wieku z napisami w języku angielskim, przywieziony przez imigrantów powracających z USA. Obok niego skany listów, dokumentów i fotografii, czyli pamiątek pobytu na emigracji. Emigracja zarobkowa, będąca efektem poszukiwania lepszych warunków życia, masowy charakter przybrała w latach 80. XIX wieku.

48. POSZUKIWANIE PIĘKNA

Ludzi otaczały przedmioty o różnej funkcji: użytkowej, religijnej, obrzędowej. Tworząc je lub kupując, człowiek często zwracał uwagę także na ich estetykę. Ważny był dla niego kolor przedmiotu, ornamentyka na nim występująca, „miły dla oka” kształt. Czynił to kierując się, być może nieuświadomionym, poczuciem piękna, dążąc do ubarwienia bliskiego mu świata. Z czasem, pod wpływem kultury dworskiej i mieszczańskiej, estetyzacja otoczenia stała się na tyle ważna, że zaczęły się pojawiać przedmioty, których jedyną funkcją było ozdabianie przestrzeni.

Estetyka odświętności

Na ścianie po lewej stronie zgromadzone są najcenniejsze zabytki Muzeum z zakresu sztuki ludowej. Są to m.in. drewniany ołtarzyk z początku XX wieku, obraz malowany na blasze „Chrystus Ukrzyżowany” z 2. połowy XIX wieku i kaszubski obraz na szkle, podklejony drzeworytem „Święta Rozalia” z początku XIX w. W gablocie znajdują się m.in. przedmioty pochodzące z Kaszub z 2. połowy XVIII wieku: ceramiczne kafle i kropielnica.

49. Kolejne obiekty, obrazy i rzeźby,

ilustrują preferencje estetyczne dawnych mieszkańców wsi. Dominującymi cechami tych dzieł są: tematyka religijna, symetryczna kompozycja, brak proporcji, dekoracyjność i bogata kolorystyka.

50. Większość ludowych twórców pozostawała dawniej anonimowa.

Jednak w pamięci ludzi czasem zachowywały się nazwiska najwybitniejszych rzeźbiarzy. W łuku ściany można obejrzeć dzieła czterech z nich, tworzących w 2. połowie XIX i 1. XX wieku.

51. Estetyka codzienności

Właściwe człowiekowi poczucie piękna znajduje odzwierciedlenie w dążeniu do otaczania się przedmiotami uznawanymi za ładne. Dotyczy to nie tylko dzieł sztuki, ale i przedmiotów codziennego użytku, spełniających głównie funkcje praktyczne. Wrażliwość estetyczną odnajdujemy we wszystkich przestrzeniach codziennej rzeczywistości: w krajobrazie – kompozycjach zieleni, wyglądzie domostw, płotów, gołębników, krzyży, kapliczek; w przedmiotach użytkowych – meblach, garnkach, koszach, narzędziach pracy, zabawkach; przedmiotach związanych z kultem religijnym. To przywiązywanie dużej wagi do pięknego wyglądu nawet najzwyklejszych, codziennych przedmiotów użytkowych było ważną cechą kultury ludowej.

52. Style regionalne

Upodobania estetyczne mieszkańców wsi noszą cechy charakterystyczne dla określonych regionów. Niektóre wytworzyły swój styl w pewnych dziedzinach wytwórczości np. w ceramice, zdobnictwie wnętrz, meblarstwie, gdzie indziej wykazują powiązanie ponadregionalne. Wyróżniają się zwłaszcza regiony: Kaszuby i Kujawy. Obiekty na lewej ścianie ilustrują styl kaszubski, dla którego charakterystyczne są motywy roślinne występujące od końca XVIII wieku w hafcie, np. na eksponowanym w gablocie czepcu kobiecym z 1. połowy XIX wieku, a także na ceramice, meblach i obrazach. W sztuce kaszubskiej widać zapożyczenia z różnych stylów artystycznych, wpływy kościelno-klasztorne oraz obce: niemieckie, holenderskie i włoskie. Na ścianie na wprost znajdują się obiekty ilustrujące styl kujawski. W tym regionie charakterystyczne było zdobnictwo wnętrz mieszkalnych: bogato dekorowane meble, np. skrzynie, oraz ozdoby z papieru i słomy. Fotografie na ścianie oraz film pokazują zwyczaj sypania wzorów piaskiem na glinianych podłogach oraz na podwórkach. W ten sposób upiększano otoczenie z okazji świąt.

53. Tu prezentowane są przedmioty,

które ilustrują proces przenikania na wieś miejskich kanonów estetycznych, charakterystyczny od lat 20. XX wieku. Wówczas to coraz częściej otaczano się przedmiotami o czysto dekoracyjnym charakterze. Pokazujemy wybór makatek ze scenami rodzajowymi oraz bibelotów.

60. Park Etnograficzny w Toruniu usytuowany w sąsiedztwie zabytkowej starówki jest unikatowym w skali europejskiej muzeum typu skansenowskiego, które znajduje się w centrum miasta. Ekspozycja budownictwa ludowego zlokalizowana na blisko 2 hektarach, prezentuje obiekty z XVIII, XIX i początku XX wieku, przeniesione na teren muzeum z Kaszub, Borów Tucholskich, Kociewia, Kujaw, ziemi chełmińskiej, ziemi michałowskiej i ziemi dobrzyńskiej. Nie odtworzono układu przestrzennego wsi, prezentowane są natomiast różnorodne przykłady architektury wiejskiej. Chałupy i zabudowania gospodarcze odtwarzają układ i kształty zagród. Są też budynki pojedyncze: mieszkalne, użyteczności publicznej, usługowe i przemysłowe oraz obiekty małej architektury: kapliczki, piwniczki-ziemianki, studnie, płoty. Całość w otoczeniu zieleni, ogródków kwiatowych i warzywnych odtwarza klimat wsi z przełomu XIX/XX w. Większość obiektów architektury to oryginalne budynki, zdemontowane, przeniesione, zakonserwowane i ponownie postawione w Parku. W przypadkach, kiedy nie było to możliwe wykonano kopie, wiernie odtwarzając oryginał. Wyposażenie zagród i wnętrz budynków zostało odtworzone na koniec XIX i początek XX w., z uwzględnieniem ich różnorodności, wynikającej ze statusu społecznego i majątkowego ich mieszkańców. We wnętrzach eksponowane są przedmioty używane w życiu codziennym i w pracy: meble charakterystyczne dla poszczególnych regionów, a także sprzęt gospodarski związany m.in. z hodowlą, uprawą ziemi, przygotowywaniem pożywienia lub drobną wytwórczością. Prezentowane są także artefakty związane z religijnością, obrzędowością, magią i wierzeniami oraz pamiątki rodzinne, pielgrzymkowe, odpustowe, fotografie rodzinne. Wystrój wnętrz zmienia się zgodnie z kalendarzem świąt dorocznych oraz wydarzeniami życia rodzinnego. W sezonie letnim w Parku organizowane są pokazy tradycyjnych rzemiosł, zajęć domowych i gospodarskich.

61. Kapliczka przydrożna z Młyńca na ziemi chełmińskiej z figurą świętego Jana Nepomucena. Jest kopią oryginału ufundowanego około 1880 roku. Wykonawca jej nie jest znany. Tego typu kapliczki z postaciami świętych lub Matki Boskiej ustawiano najczęściej na rozstajach dróg. Figury świętego Jana Nepomucena często też sytuowano przy mostach i nad rzekami, gdyż wierzono, że ten święty chroni przed powodzią.

62. Chałupa ze Skępego na ziemi dobrzyńskiej. Zbudowana została na przełomie XVIII i XIX wieku. Wejście do niej osłania szczytowy podcień wsparty na słupach. Było to idealne miejsce do wykonywania wielu zajęć domowych i gospodarskich w miejscu zadaszonym
i osłoniętym od wiatru.

64. Chałupa z Lasek z Borów Tucholskich. Pochodzi z około połowy XIX wieku. Jest to typ chaty bezkominowej, zwanej kurną. Dym z otwartego paleniska uchodził na strych i dalej na zewnątrz otworami w szczytach dachu. Wyposażenie chałupy pokazuje warunki życia dwupokoleniowej rodziny, bezrolnej, uprawiającej mały, przydomowy ogródek i posiadającej tylko kury i kozę. Źródłem utrzymania była też najemna praca w większych gospodarstwach rolnych, zbieractwo jagód i grzybów na sprzedaż, a także sezonowa praca w lesie przy wyrębach drzew. Wyposażenie izby to głównie proste sprzęty własnego wyrobu, między innymi ławy, stołki, chodzik dla dziecka.

65. Spichlerz dworski z Bronisławia na Kujawach. Zbudowany został w 1767 roku, na co wskazuje inskrypcja zachowana nad wejściem. Pochodzący z dworskiego zespołu folwarcznego, stanowi przykład drewnianego budynku służącego do przechowywania zapasów ziarna. Spichrz zaadaptowano na cele wystawiennicze.

66. Remiza Ochotniczej Straży Pożarnej z Pływaczewa na ziemi chełmińskiej. Zbudowana na początku XX wieku. We wnętrzu prezentowany jest sprzęt pożarniczy i alarmowy oraz różnego rodzaju akcesoria strażackie. Centralne miejsce zajmuje konny wóz strażacki ze skrzynią wodną i pełnym oprzyrządowaniem, który pochodzi z przełomu XIX i XX wieku. Fotografia na ścianie przedstawia grupę założycieli i pierwszych członków Ochotniczej Straży z Pływaczewa. Obok w przybudówce znajduje się drewniany beczkowóz, a tuż przy remizie stoi dzwonnica z żeliwnym dzwonem, którym alarmowano wieś o pożarze.

67. ZAGRODA KUJAWSKA – to typowa zagroda charakterystyczna dla dużego i zamożnego gospodarstwa z końca XIX w., prowadzącego gospodarkę rolniczo-hodowlaną. Po pożarach w 2004 i 2005 roku, część jej oryginalnych, spalonych budynków zastąpiły rekonstrukcje.

Chałupa z Rakutowa – pochodzi z początku XIX wieku. Jej ściany wzniesione zostały w konstrukcji wieńcowej. Złącza w narożnikach, z racji podobieństwa, nazywane są na rybi ogon.
W chałupie pokazano wyposażenie domu z przełomu XIX i XX wieku, zamieszkiwanego przez dwupokoleniową rodzinę. W kuchni, komorze i małej izbie toczyło się codzienne życie domowe. Ta ostatnia pełniła także rolę sypialni. Duża izba pełniła funkcje reprezentacyjne i wykorzystywana była przy wyjątkowych okazjach, takich jak święta czy uroczystości rodzinne. Zwracają uwagę elementy zdobnictwa typowego dla Kujaw – girlandy i bukiety kwiatów z kolorowej bibuły zdobiące religijne obrazy oraz nad stołem słomiana ozdoba zwana pająkiem. Na ścianie fotografie rodzinne.

68. Na podwórku budynki gospodarcze:

Na lewo – obora. Jest to rekonstrukcja pochodzącego z 2. połowy XIX wieku oryginalnego budynku. Ściany wylepione są gliną i pobielone wapnem. W jej wnętrzu znajduje się kurnik, stajnia, a także pomieszczenie dla krów i świń oraz olejarnia, pokazująca domowy wyrób oleju.
Na wprost stodoła – rekonstrukcja oryginału zbudowanego na początku XIX wieku. Wnętrze podzielone jest na trzy części. Na klepisku młócono zboże oraz trzymano m.in. maszyny rolnicze. Po jego bokach w dwóch sąsiekach gromadzono niewymłócone zboże, słomę i siano. Ściany stodoły wzniesione zostały w konstrukcji sumikowo-łątkowej.
Przed stodołą znajduje się kierat. Dzięki sile pociągowej konia chodzącego wokół kieratu, koło urządzenia wykonując ruch obrotowy, przekazywało napęd na mechanizmy różnych urządzeń gospodarskich, które w ten sposób wprawiano w ruch. Na prawo spichlerzyk z Rakutowa pochodzący z 2. połowy XIX wieku. Takie budynki powszechne były w zagrodach bogatych gospodarzy i pełniły rolę dodatkowych magazynów. Składano w nich ziarno do siewu i na mąkę. Przechowywano także produkty żywnościowe: zakonserwowane mięso, nabiał, pieczywo. Chowano tu także narzędzia gospodarskie.

69. Kuźnia z Jastrzębia z ziemi michałowskiej. Zbudowana w 2. połowie XIX wieku. Centralne miejsce zajmuje duże, dwurożne kowadło, obok mniejsze które służyło do odkuwania drobnych przedmiotów. Tuż za nimi znajduje się palenisko, w którym ogień rozżarzano przy pomocy miecha kowalskiego. Do obróbki metalu na zimno służył stół z imadłami, na którym rozłożone są różne narzędzia kowalskie. Inne powieszone są na ścianach. Wiele prac wykonywał kowal na zewnątrz kuźni. Tu znajduje się klatka, do której wprowadzono niespokojnego konia do podkucia. Kowal oprócz podków wyrabiał różne narzędzia rzemieślnicze i przedmioty gospodarskie, a także detale architektoniczne oraz krzyże cmentarne i do przydrożnych kapliczek.

70. Rekonstrukcja pieca do wypieku chleba z Kaszub z końca XIX wieku. Piece takie najczęściej budowano nieopodal zagrody, na polu lub w obrębie ogrodu czy sadu. Użytkowane były przez kilka rodzin lub przez jedno zamożne gospodarstwo.

71. ZAGRODA KASZUBSKA – prezentuje warunki życia trzypokoleniowej rodziny małorolnego gospodarza z przełomu XIX/XX wieku, który dzierżawił od bogatego gospodarza niewielkie gospodarstwo. Dodatkowo rodzina zajmowała się łowieniem ryb i pracą sezonową u bogatych gospodarzy. Dziadkowie zajmowali się drobną wytwórczością domową, mężczyzna koszykarstwem, a jego żona zielarstwem. Chałupa z Męcikału. Zbudowana na początku XIX wieku. Nad dwoma wejściami znajduje się podcień bezsłupowy, utworzony na całej szerokości ściany z wysuniętego dachu. W chałupie znajduje się izba dziadków i izba młodych. Część mieszkalna po lewej stronie użytkowana przez starszych gospodarzy wyposażona jest w meble i sprzęty charakterystyczne dla końca XIX wieku, a izba młodych po prawej stronie w meble nowszej generacji, z początku XX wieku. Z obu sieni można wejść do szerokiego komina, gdzie znajduje się otwór do paleniska pieca ogrzewającego obie izby.

72. Na podwórku znajduje się obora z Kłodawy. Pochodzi z początku XIX wieku. Dach, w przeciwieństwie do dachu trzcinowego chałupy, pokrywa słoma. W oborze są 3 odrębne pomieszczenia dla zwierząt. Na strychu składowano dla nich siano. Z prawej strony znajduje się wozownia. Przed oborą gnojownik do przechowywania nawozu. Przy płocie, naprzeciwko chałupy, znajdują się piwniczka oraz gołębnik.

73. Wiatrak z Wójtówki na Kujawach. Wzniesiony został pod koniec XIX wieku i użytkowany był przez trzy pokolenia młynarzy z rodu Salamońskich.
Konstrukcja wiatraka opiera się na centralnie usytuowanym nieruchomym słupie stanowiącym oś umożliwiającą obrót budynku wiatraka o 360 stopni. Przed rozpoczęciem przemiału młynarz ustawiał wiatrak względem kierunku wiatru. Uruchomione skrzydła wprawiały w ruch wszystkie urządzenia wiatraka. Na drugim piętrze znajdują się główne urządzenia mielące. Proces mielenia rozpoczynał się od wsypania ziarna do kosza zasypowego. Następnie trafiało ono pomiędzy kamienie, które je rozdrabniały. Zwracają uwagę koła paleczne powodujące obrót górnego kamienia. Młynarz mógł regulować rozstaw kamieni młyńskich, dostosowując go do rodzaju ziarna i gatunku mąki, jaki zamierzał uzyskać. Zmielone ziarno trafiało do skrzyni mącznej znajdującej się na pierwszej kondygnacji wiatraka. Na pierwszym piętrze w specjalnym odsiewaczu oddzielano mąkę od otrębów. Na końcu wygarniano mąkę, przesypywano ją do worków, ważono i windą przez drzwi mączne przetransportowywano na stojący pod wiatrakiem wóz. Na tej kondygnacji znajduje się także miejsce do odpoczynku młynarza.

74. Rekonstrukcja pieca smolarskiego z 2. połowy XIX wieku. Występowały one powszechnie w Borach Tucholskich, w bliskim sąsiedztwie lasów, w których pozyskiwano surowiec. Wypalaniem smoły zajmowali się chłopi. Często było to ich dodatkowe zajęcie przynoszące zysk. Funkcjonowały także osady smolarskie skupiające kilka pieców i użytkowane przez zawodowych smolarzy. Smoła wytwarzana w wyniku rozkładu drewna wydzielała się w bardzo wysokiej temperaturze. Wykorzystywana była m.in. do uszczelniania łodzi, smołowania kół, izolacji podwalin budynków, uszczelniania beczek, impregnacji różnych materiałów. Z kory brzozowej smolarze wytwarzali dziegieć. Posiadał on właściwości antyseptyczne, stosowano go jako lek w chorobach skórnych, w pielęgnacji racic u bydła lub kopyt u koni.

75. Kapliczka słupowa z Prądzonej na Kaszubach z rzeźbą Matki Boskiej Różańcowej. Jest kopią kapliczki wykonanej około połowy XIX wieku. Jej wykonawca i fundator nie są znani. Kapliczki tego typu, stawiane w przydomowych ogródkach, miały zapewnić mieszkańcom domostw ochronę i bezpieczeństwo.

76. ZAGRODA TUCHOLSKA – ekspozycja ilustruje warunki życia zamożnej rodziny w 1. ćwierci XX wieku, dziadków i rodziców z czwórką dzieci. Oprócz gospodarowania na około 20 hektarach mało urodzajnej ziemi, zajmowano się dodatkowo pracą w lesie. Stąd w wyposażeniu zagrody znajdujemy także sprzęty i narzędzia używane przy pozyskiwaniu, transporcie i obróbce drewna oraz służące do zbierania runa leśnego a także sprzęt kłusowniczy. Chałupa ze stajnią z Suchej pochodzi z początku XIX wieku. Wejście osłania ozdobnie profilowany, narożny podcień szczytowy. Dach nakryty słomą, którą wzdłuż jego grzbietu na całej długości dociskają skrzyżowane żerdzie – koźliny. Duża izba należała do młodszych gospodarzy z dziećmi, wyposażona jest w meble z początku XX wieku. Na ścianach religijne obrazy i pamiątka z wojska. W kuchni i mniejszej izbie malowane meble z XIX wieku. W sieni przechowywano zapasy i produkty żywnościowe oraz niezbędne w gospodarstwie sprzęty.

77. Na podwórku naprzeciwko chałupy znajduje się obora z Mikołajskich. Pochodzi z początku XIX w. Wnętrze jest podzielone na pomieszczenie dla bydła i trzody chlewnej oraz wozownię. Na lewo stodoła z Mikołajskich. Pochodzi z początku XVIII wieku i jest jednym z najstarszych, zachowanych drewnianych obiektów budownictwa gospodarczego z Borów Tucholskich. W szczycie znajduje się przybudówka, w której zaprezentowano olejarnię, gdzie wyrabiano olej. W obydwóch budynkach dachy pokryte są deskami.

79. Chałupa ze Skórzenna na Kociewiu. Zbudowana została około połowy XIX wieku. Wyróżniają ją wyjątkowo bogate zdobienia: okiennice z wycięciami w formie tulipanów, wyrzynane ozdoby okienne oraz szalowane drzwi. Wejście do chałupy poprzedza podcień wnękowy. Słomiany dach wzdłuż kalenicy zdobią snopeczki zwane wróblami.
W chałupie mieszkali dziadkowie i rodzice z czwórką dzieci. Gospodarowali oni na niewielkiej ziemi i dodatkowo zajmowali się zbieractwem runa leśnego. Na prawo izba młodych, w której znajdują się meble z początku XX wieku. W komorze, służącej też za sypialnię, przechowywane były sprzęty i naczynia kuchenne oraz produkty spożywcze. Na lewo od sieni w izbie dziadków znajdują się sprzęty starszego typu. W pobliżu drzwi zostały pokazane akcesoria do wyrobu drobnych przedmiotów z rogów bydlęcych, np. popularnych tabakierek.

80. Kapliczka słupowa z Bierzgła na ziemi dobrzyńskiej z figurą Matki Boskiej Żurawińskiej. Jest kopią oryginału wykonanego pod koniec XIX w., na co wskazuje data na chorągiewce. Wykonawca ani fundator nie są znani. Pełniła funkcję przydrożnej kapliczki, które stawiane były w intencjach wotywnych, dziękczynnych, obrzędowych, w miejscach objawień religijnych lub ważnych wydarzeń.

81. Młyn wodny ze Strzyg na ziemi dobrzyńskiej. Zbudowany został na początku XX wieku. Napęd młyna początkowo stanowiło koło wodne poruszane przez wodę spadającą na nie z góry. W 1936 r. młyn zmodernizowano, koło wodne zastąpiła turbina. Uruchamiała ona poprzez system transmisyjny inne urządzenia. Transportowane windą ziarno wsypywano do kosza zasypowego łuszczarki, gdzie po oczyszczeniu wędrowało dalej drewnianą rynną do elewatora. Ten z kolei transportował je na górną kondygnację, gdzie trafiało na ruchome koryto nachylone w kierunku kosza zasypowego mlewnika, znajdującego się na środkowej kondygnacji. Na końcu mlewo drewnianą rynną trafiało do elewatora i wędrowało na górną kondygnację do skrzyni mącznej z odsiewaczem. Obecnie we młynie prezentowane jest wyposażenie pierwotne oraz to po modernizacji.

82. Barka rybacka z Torunia – ziemia chełmińska. Zbudowana została w latach 30. XX wieku. Pełniła rolę nawodnego domu mieszkalnego dla osób zajmujących się pracami wodnymi na Wiśle: rybołówstwem, szkutnictwem oraz wydobyciem piasku i żwiru z dna rzeki. Drewniany kadłub jest osadzony w stalowym pontonie. Wyposażenie wnętrza stanowią meble i sprzęty charakterystyczne dla tego czasu.

83. Kopia pieca garncarskiego z suszarnią z Kujaw. Można było wypalać w nim zarówno ceramikę czerwoną, glazurowaną, jak i siwą. Obok znajduje się suszarnia do naczyń oraz koryto do składowania i wyrabiania gliny. Wiejska wytwórczość garncarska była bardzo powszechna. Warsztaty garncarskie występowały pojedynczo lub po kilka pracowni w jednej miejscowości. Pod koniec XIX wieku na skutek rozwoju fabrycznej produkcji naczyń to rzemiosło zaczynało podupadać.

84. Krzyż z Suchej z Borów Tucholskich. To przykład przydrożnego krzyża, jakie powszechnie były stawiane na skrajach wsi i rozstajach dróg lub na cmentarzach. Na krzyżu znajduje się kopia rzeźby Chrystusa Ukrzyżowanego, której oryginał pod koniec XIX w. wykonał rzeźbiarz Mikołaj Kępa. We wnęce krzyża umieszczona jest kopia figury św. Rocha, patrona chroniącego od zarazy i opiekuna zwierząt domowych.

1. Good Friday in the cottage of a poor family from the Kashubian Region at the beginning of the 20th century

Holy Week is a time of religious practices and home customs preparing for the Feast of Resurrection. On Good Friday, which was called “Płaczebóg” or “Crying God” in Kashubia, hostesses or hosts whipped members of their households with twigs of juniper or gooseberry early in the morning. That custom was called ”God’s Wounds” and was supposed to commemorate the Flagellation of Christ. Good Friday was a time of strict fasting. People ate only dry bread with boiled and non-seasoned potatoes. They drank water only. People also participated in Good Friday services in churches and spent their free time at home praying or singing songs about the death of Christ. Shepherds walked around villages and trumpeted on wooden horns. They were accompanied by boys with knockers and tinkers called “sznary.” They announced the period of mourning with noise and housewives offered them bread and eggs. Already before sunrise, it was necessary to sweep garbage out of the room and throw it behind the fence. It was believed that thanks to that all fleas and other worms would leave the house. Text by Hanna Łopatyńska Lenten songs sung by Zygmunt Stencel from Piaski in the Kashubian Region; recorded by Seweryn Huzarski and Maciej Gorczyński in 2012

2. Palm Sunday in the Kashubian Region at the beginning of the 20th century

Palm Sunday, also known as Bloom Sunday, begins the cycle of Easter celebrations. On that day, the church celebrates the triumphant entry of Jesus Christ into Jerusalem. That event is commemorated by processions with blessed palm trees. In the Kashubian Region, as in other Pomeranian regions, the palm trees were modest – willow twigs covered with catkins were arranged in bunches and wrapped in ribbons or crepe stripes. In the morning, the host beat his household members and his neighbours with the palm, saying: ”It is the willow that is beating. I am not beating. Easter is coming in three and three nights.” Palm trees, and especially the young willow shoots found inside them, were attributed with extraordinary protective and beneficial properties. Therefore, they were placed in rooms behind paintings as well as stables, barns and beehives. The palms were also stuck in the fields into fresh winter corn and they were used to beat cattle driven to its pasture for the first time in spring. When the palms were burned during a storm, they reportedly protected houses against strikes of lightning. When the palms were powdered and added to the seeds to be sown, they also provided abundant crops. It was commonly believed that swallowing a catkin from a blessed palm would protect everyone against throat diseases. Text by Hanna Łopatyńska

3. Ester customs. Przywołówki dyngusowe on Kuyavia

So-called przywołówki dyngusowe, also known as wołanki or wywoływki, were an important element of Easter in Kuyavia. The custom consisted in rhymed ”calling” of all the marriageable maidens along with the names of their bachelors. Although that calling of names took place on Easter Sunday evening, it was actually a solemn introduction to the pouring of water over girls on the following Monday. The preparations for przywołówki lasted for several days – the bachelors made a list of the girls to be called already during Holy Week. The details of the boy, who asked to a girl to be ”called”, were recorded next to the maiden’s name. At the same time, appropriate donation was made (e.g. vodka). Sometimes it was the organisers of przywołówki who decided which young man should be ”called” for a specific girl. They usually chose those lads who made rich donations. The next stage consisted in the creation of rhymed texts, which were usually quite stereotypical, although they differed in content. On Easter Sunday evening, several local boys shouted out rhymed wywołanki which described the advantages and disadvantages of the girls. While shouting out, the boys were sitting on trees, roofs or other places in villages which were visible well. Each subsequent przywołówka was trumpeted and music was played or noise was made with pot lids inbetween. If a girl was pretty, people liked her and a bachelor had made o rich donation for her earlier, then his przywołówka was flattering and it heralded a mild course of pouring water on the girl. If a girl behaved badly and no one ”had made a donation for her”, then she was called ”nastily” and water was poured over her without mercy on Easter Monday. Przywołówki lasted late into the evening depending on the number of girls. No girl could be omitted. All of them also awaited their turn anxiously because they learned how the others judge them and, above all, which bachelors were interested in them. Przywołówki can still be seen in Szymborz (a district of Inowrocław), where the Bachelors’ Club upholding that tradition has been active since the 19th century. Text by Agnieszka Kostrzewa

5. Easter morning in a cottage of wealthy farmers in Kuyavia at the beginning of the 20th century

On Easter Sunday, people got up before dawn in order to make it in time to the church for the Resurrection service. After the service, residents of Kuyavia washed their faces in streams on their way back home. It was a common belief that the ”living water” had special power on that festive morning – that it cleansed the body and ensured health for the whole year and that it guaranteed a beautiful complexion for girls. People hurried back home in order to sit at the festive and richly set table as quickly as possible. On the Easter table, there was food which had been blessed in the church on the previous day. In the past in Kuyavia, all the festive food was brought to the church in large baskets and it was blessed there. Before the Easter breakfast started, housewives cut the blessed eggs as a symbol of life so that all the household members could taste it. Everyone also ate blessed horseradish, which was supposed to have a positive effect on health. The central place on the Easter table was occupied by a butter lamb, a bowl with eggs dyed in onion shell and a jug with twigs of periwinkle. At the beginning of the 20th century, separate plates and cutlery for each person were not used in villages. Bread, sausage, yeast cake and other foods were cut into large, thick pieces and everyone ate them with their fingers. During the Easter Holidays, clay floors in peasant cottages were sprinkled with sand in floral patterns. The most patterned sand ”carpets” were strewn in the houses with girls in marrying age. Ornaments made of sand adorned rooms even for several days if the household members stepped over them carefully. During the Easter Holidays, people sang cheerful customary secular songs and religious songs, which they knew from the church. The most popular songs included: ”We have a happy day today, Which each of us demanded…”; ”Alleluia, Jesus is alive, He is no longer hidden in his grave …” From the very morning of Easter Monday, boys in Kuyavia walked with buckets filled with water and poured the water over girls. On that day, maidens could not count on the help of their parents, who were grateful to the bachelors for visiting them and offered the boys eggs, sausage and a glass of vodka. ”There will be sadness and snivelling in the corners in those huts where no one will come to pour water over the girls because that will mean that the girls are either untidy or that they are daughters of witches and they are not supposed to get married.” In the afternoon of the second day of Easter Holidays, girls walked around Kuyavian villages with ”a little grove” or a small pine decorated with colourful ribbons. They visited all the households and sang ”Our green little grove, beautifully decorated…”, while the hosts gave them eggs and sweet pies. Text by Ewa Arszyńska

6. Easter in the Kociewie Region

As in the rest of Poland, Easter was always celebrated solemnly in the Kociewie Region. Easter atmosphere could already be felt on Palm Sunday when palms were blessed in the churches in memory of the triumphant entry of Jesus Christ into Jerusalem. In the Kociewie Region, willow twigs with catkins were simply used instead of palms. The willow branches were brought home and stuck behind pictures. The branches were believed to have a protective power and to scare off lightning. Some farmers also stuck them on their fields and brought them to their barns or apiaries. Swallowing a catkin from a blessed palm was considered to be an effective remedy for sore throats. On Holy Sunday thorn twigs were blessed. Then, the blessed ”thorns” were placed in houses, barns and pigsties. During Holy Week, usually on Holy Saturday, housewives from the region prepared Easter eggs, painting them in different colours with natural dyes. The green colour was obtained by boiling eggs in winter leaves stock, while various shades of yellow, brown and red were obtained from onion shell and alder bark. It also happened that eggs were decorated with ornaments scraped on the shell in the form of circles, zigzags and dots. At the beginning of the 20th century, a new drawing of a lamb with a flag appeared on the eggs. Easter Sunday, the first day of Easter, was the most important day. It was widely believed that unusual things happened during sunrise on Easter Sunday. Ladders were put against roofs and the sun disk was observed. The sun disk reportedly ”vibrated” and it was even possible to see a jumping lamb on it. At the same time, water also gained miraculous and healing power. Early in the morning, people washed themselves in streams, especially their eyes and faces. Water was also brought home to the sick people. That Sunday morning was also the time when it was possible to get rid of shag hair from one’s head. It was thought that diseases such as rheumatism were localised there. It was believed that by cutting the tangled hair and throwing it into the stream on that day, one was able to effectively remove unpleasant ailments from one’s body. Before dawn on that day, villagers were awakened by the sound of a drum with which bachelors walked around the area and reminded everybody that the important church service of Resurrection was approaching. After the Resurrection service, the host of the house sprinkled the table set for Easter breakfast with Holy water. The table was set with sausage, ham, painted eggs, yeast cake and bread. A clay lamb was also placed on the Easter table. Local potters occupied themselves with the production of such lambs. On Easter Monday, bachelors took freshly blossomed birch twigs, which had stood at home in water since the beginning of Lent, and they walked with those twigs from house to house, “whipping” girls on their legs. Early on that day, parents hid painted eggs near their houses or in the fields and then children looked for them, believing that the eggs had been hidden there by the Easter Rabbit. That funny game was accompanied by various nursery rhymes such as: ”The Easter Bunny is sitting in the field or in the forest He is carrying painted eggs Tell us where you have carried them, Easter Bunny” Text by Hubert Czachowski

1. Exhibition

“Secrets of Everyday Life. Folk culture and related border issues from Kuyavia to the Baltic Sea 1850-1950” is a story about people and their everyday lives understood both as working time and holiday time. Many aspects of past lives are for us modern humans surprising, vague, almost exotic. Also for people living at that time, some daily aspects were mysterious but they interpreted them in accordance with centuries old traditions, according to the worldview applicable to that period. Many of the issues presented here have much earlier as well as later origins and even their modern continuation. We present life of people from villages and small towns. Above all, those connected with agriculture. Clearly, however, we marked a borderland nature of folk culture which is strongly influenced by the bourgeois and aristocratic culture. It was also an ethnic and religious borderland. People who lived there were mainly Poles, Catholics but we indicate the presence of other ethnic and religious groups: Germans, Russians, Jews, Protestants, Mennonites and Orthodox Christians. Objects from the museum’s collection illustrate their everyday life and answer some basic questions about the lives of people in the past. What they ate, what they wore, how they cared for their hygiene, how they worked and spent their leisure time, how they celebrated and what they believed in. The exhibition is divided into 8 parts. Each of them, for ease of reference, is highlighted with a different colour.

2. Ethnographic regions

The map shows the area covered by the exhibition. These ethnographic regions are included in the current Kuyavian-Pomeranian Voivodeship and Pomeranian Voivodeship prior to 1945. Around Toruń, Kuyavia and Chełmno land can be found. To the east Dobrzyń land. To the west Pałuki and Krajna. To the north Tuchola forest, Kociewie and Kashubia stretching all the way to the sea. Demarcated borders are sometimes blurred and the difficulty in the delineation is increased by the changes of state and administrative borders and the processes of settlements and migration.

3. Nature and history

The world of man encompasses nature and the culture he creates. Civilization changes, technical innovations and political events affect the daily life of even the smallest villages.

Environment

In the pictures around the map you can see some examples of different landscapes which can be found in this area. The distinctness of the regions is associated with differences in the environment: terrain, type of soil, drainage systems and vegetation. Depending on the environment we can distinguish economic characteristics of the areas. For example: the fertile valley of Żuławy was traditionally an agricultural area while forest management always played an important role in the relation to the Tuchola forest.

5. Borderland areas had their own characteristics

The photographs show different border points and soldiers from various armies serving on the borderline. The Prussian and Russian regulations carefully systematised not only the appearance of the border guards’ uniforms but they were also ordered to wear a moustache. Border points were places where trafficking and services developed. Differences in prices of goods on both sides of the border contributed to the development of smuggling. Animals were walked across the border, agriculture produce, household goods as well as alcohol and tobacco were transported. The photo below shows smugglers arrested by Russian soldiers.

6. Enfranchisement and village community

The enfranchisement of peasants meant giving them the right of hereditary ownership of cultivated land which was previously owned by a royal, a noble or the church. This had a considerable impact on the spatial zoning of villages and methods of land cultivation. The board above presents a plan of the village of Osiek before enfranchisement when the land belonged to one owner and underneath there is a plan after the enfranchisement when the land was divided among individual landowners. In the Prussian partition, the enfranchisement began in the early 19th century and lasted for 60 years, and under the Russian rule it began after 1864. It was a process of partitioning lands and giving them to peasants and setting out land plot borders. This required the agreement between the peasants and landowners and mediation of governmental commissions in the event of any conflicts. The board presents the original parcellation plan of the Strzygi manner from 1903 authorised with the stamp and signature of the certified surveyor. Plots for 15 new landowners, a school and cemetery were set out in the plan. The property owned by the peasant determined the status, the size of the farm and the number of farm animals. There was a group of the wealthy landowners – peasants with a farmstead, and those who lived off the labor for the rich landowners. The photographs on the board show a bailiff supervising workers in the field and the group of rich peasants from Kuyavia.

7. Settlement and village layouts

As a result of many waves of settlement and changes in landownership systems and layouts of villages were varied. At the bottom of the board typical village layouts are presented. From the time of medieval colonisation – originate villages with buildings on both sides of the road and villages where buildings centred around the village square or a pond. From the 16th century on, Olender settlements started to appear in Żuławy and in the Vistula river valley. They were mainly associated with a population of Dutch origin belonging to a religious community of Mennonites. They represented a high level of agrarian culture and were capable of cultivating flood plains. A distinguishing characteristic of an Olender settlement were strips of land situated at a right angle to the river – visible in the photograph at the top. From the end of the 18th century, the immigration of German settlers increased. Villages which were erected at that time were very regular in shape and extended along the road – an example is shown at the top of the board. New layouts of fields were introduced after the agrarian reform of 1925. They were terraced with characteristic arcaded, wooden houses. This village layout is shown on the map at the bottom of the board. Above, we can see the historical development of the village of Dobrzejewice in the Dobrzyń land from the late 18th century to 1950.

8. Village self government

Upon enfranchisement, a village self government body headed by a sołtys (village head) began to play an increasingly important role. The sołtys maintained the population registration books, collected taxes, issued sale certificates of horses and cattle and assisted in military recruitment. He also summoned meetings and informed villagers about important matters. Sticks made of wood or roots were used to do so, often decorated with carved animal heads, given to a neighbor together with an oral or written message that the inhabitants were obliged to immediately pass on. In the Prussian partition, the sołtys was provided with a scepter capped with a metal knob. Sołtys’ regalia were badges pinned to his clothes and plates hung on the walls of his house. At night, the security of the local community was guarded by the night watchmen. They patrolled villages from sunset until sunrise and were equipped with a trumpet and a stuff with the inscription “watch”.

9. Farmstead layouts

The size and shape of a farmstead depended on the terrain, type of settlement, wealth of its inhabitants and the applicable law. In Olender villages farmsteads had buildings connected in a straight line or were “L” or “T” shaped. The layout of these farmsteads is visible at the top of the board, in colour. The most common were homesteads constructed on the square plan with separately erected buildings. The layout is visible at the bottom of the board, in colour. Farmsteads were fenced. Also pasture lands, marshy grounds and ponds were separated with the use of fences. Borders of the properties were marked out by field margins. Farmers often walked around their properties along their borders. Frequently, they would do it with their entire families to teach the children where the border of their inherited land was. Farms often lasted unchanged for many years past down from generation to generation – usually to the eldest of the children. Old landowners were provided with dwelling and subsistence, including detailed specification of their benefits. After their death, their property was governed by a will. On the board, there is an original purchase contract of the real estate by the son from his parents from 1899.

10. Building law and insurance

On the territory of the Prussian partition in the 18th century a series of laws were introduced concerning protection of villages against fire. The wooden buildings, wooden and straw chimneys, visible in the drawing, and the roofs made of straw and reed were at a particular risk. In order to prevent fires from spreading, villagers were required to always have ladders propped against the roof. Masonry chimneys were ordered to be built. The 19th century saw the first insurance societies. People insured buildings, animals and sown crops against fire, floods, crop failures and theft. Plates with the names of insurance societies were placed on the walls of houses. Insurance conditions were recorded in the insurance policy together with the characteristics of the farmstead. Volunteer fire brigades began to be established from the end of the 19th century. The members took part in fire fighting actions and the removal of damages after natural disasters.

11. Builders

It was common that almost every man living in the village knew how to process building materials. Nonetheless, buildings were constructed by professional builders who often held titles of master builders. Some of them labelled their buildings with special symbols, examples of which are on the board on the left. Frequently, the building’s completion date was clearly marked on the building, as for example on the pictured ornament placed above the door. The most important tools used by the builders included: an adze, a carpenter compass, a ruler and an angle bracket to determine straight angles. In the second half of the 19th century, professions became more and more specialised. The construction site was a place where joiners, carpenters, masons, roofers, stove fitters, stone masons and painters cooperated with each other. The end of the 19th century brought favourable conditions for the development of construction companies.

12. Materials and tools used in the rural building industry

For the construction of buildings mainly wood was used but also clay, bricks, stones and straw, reed and tile roofing were employed. The digital frame shows stages of building a clay barn exhibited in the Ethnographic Park. Of particular interest is the fact that animals were used to tread the clay. Wood, mostly pine, was the primary building material and structural element of buildings made of brick and stone. Simple tools were used in its processing: axes, hatches, adzes, chisels, jack-planes, wooden mallets, planes, drills, saws and measuring instruments – stencils and markers. To the right, we can see various types of doors – primitive ones from an outbuilding and richly decorated doors from a building associated with an Olender settlement. The presentation on the screen shows images of different examples of architecture – residential, commercial, industrial, religious buildings such as catholic and protestant churches, synagogues. The presentation also shows panoramas of towns and villages, streets, roads and fences. Original examples of rural buildings can be seen in the Ethnographic Park.

13. For the body. Clothes, hygiene and food.

To live, work and celebrate, a man had to first take care of his basic needs: to secure food and clothing, cope with illnesses and occasionally take care of personal hygiene. The intensity, form and meaning of all these actions depended on individual preferences, capabilities, standards and rules passed down through the family – it’s environment and cultural systems.

Clothes, dressmaking and maintenance.

The mannequins are wearing celebration costumes from different regions. On the first two mannequins from the left, we can see traditional costumes from Kashubia – the most distinctive is the female cap embroidered with gold and silver thread, worn by married women. The other mannequins wear traditional costumes from Kuyavia. A typical women’s costume feature is a silk handkerchief wrapped around a white cap and embroidered petticoats: white and red. Men’s clothes – dark coat with the cloak and the top hat. Further on, a costume from Pałuki which has a tulle cap with long bonds, popular from the early 20th century. The last mannequin shows off a female costume based on an urban style. Festive outfits, characteristic to a particular region, were often one the main elements of the cultural identity associated with the specific ethnographic group. Everyday casual clothing made of worse quality materials was marked by a simple cut. From the mid 19th century, more and more often, people bought clothes manufactured at a factory. And from the end of the 19th century, the influence of urban fashion intensified, which resulted in moving away from wearing costumes showing regional characteristics. In the countryside, in the 1920s and 1930s, people began wearing cotton underwear which is displayed in the cabinet next to the sewing machine.

14. Here you can find objects used to make homemade fabrics and objects

which were used to keep them in good condition. In the mid 19th century, the materials that were used in sewing garments were produced mostly from flax and wool which women wove using reels. This activity is shown on the film next to the information board. At the top, there is a tailor shop sign. On the platform, there is a loom used to weave fabrics. Clothes were washed initially with the help of the so-called “lye” – a caustic agent obtained by pouring hot water in wood ash. Later, soup was used. People washed their clothes by the river, hitting the clothes with special wooden paddles. At the end of the 19th century, scrubbing boards, placed in tubs and platforms became common. On the right, there is a wooden washing machine. This type of equipment began to be used at the beginning of the 20th century. After having dried, the fabric was smoothed with a manual mangle or mangle with a crank. The film on the left presents washing with the use of paddles, the use of a scrubbing board and a mangle. Paddles and a hand-mangle hang next to the frame showing the film. On the right, above the washing machine, there are various types of irons.

15. Folk medicine and personal hygiene

The display case holds objects used to treat diseases. For this purpose, people often used herbs such as those shown in the drawings. Ill people often prayed to the Virgin Mary and Saints such as St. Valentine – the patron saint of people with epilepsy. People treated illnesses and minor ailments on their own also with the help of quacks. The display case includes: from the left – matted, tangled hair, the so-called “kołtun”. It was believed that human diseases were located inside it and getting rid of the “kołtun” eliminated these diseases. The photograph shows a woman with the “kołtun” wrapped in a shawl. The display case contains also: glass cups used in cupping therapy to treat, e.g. pneumonia; stones used in stone therapy to treat, e.g. skin conditions; prescription and brochures on disease treatment and prevention methods; tooth extraction tools – in the past this task was often performed by smiths and barbers; instruments used for bloodletting – usually by quacks; thin boards used to reinforced broken limbs. On the board, there is a drawing, the so-called “karawaka”, of a double armed cross which was used to prevent the spread of infectious diseases such as cholera. For this purpose it was placed along village borders or in cemeteries. The film shows a folk healer performing the procedure of reinforcing a dislocated hand and actions to prevent a hump in a child.

16. Welcome to the barber shop

For this arrangement, equipment from the barber shop of Wiktor Kuźmiński was used, which from the beginning of the 20th century operated in Golub in the land of Chełmno. In the window on the right wall of the shop you can see some trendy hairstyles from the past. In the display case in front of the entrance to the barber shop, there are items related to personal hygiene. Looking from the top: bottles of cosmetics, hair styling equipment – pins, curlers and hair tongs, shaving instruments and cosmetics packaging. On the board, there is a diagram presenting the design of a wooden toilet from the beginning of the 20th century.

17. Food

Here you can see objects used to prepare food. Villagers practically lived on the products they grew in their own farms. The quality and quantity of food eaten depended on the financial status. From the beginning of the 20th century, rural food began to change, mainly owing to women’s associations and culinary courses. Even greater changes were visible after 1945. Among other things, it was the effect of magazines and handbooks. The products have been divided into four groups. Each group is presented against a different coloured background.

Plant food – willow green background

On the left, there are manual stone querns used to process cereals into flour and groats. Above them, there are peels used to put bread into an oven. On the shelf, you will find wafer, cake trays and bread baskets. Below, there are dishes used to make groats and bread dough. Sometimes potatoes were added to the dough. They were also often used to make noodles, an addition to the soup made from duck blood. Further on, on the top shelf, a potato grater. Below it – a pot with a lid for the sour, rye soup – “żur” which is a soup based on sourdough formed during the fermentation process of the rye flour. On the adjacent wall, on the ceiling – a fruit dryer; below – cabbage slicers; on the floor – a pot and a pestle for pickling cabbage; beside is a pot used to make plum jam; above – there is a beet juice squeezer used for syrup making called “molasses” which was used instead of sugar. Further on, there is a press used to squeeze juice from fruit and accessories for its preservation.

Dairy – blue background

On the platform, there is a device for separating cream from milk. Above, some decorative things to make butter which also performed a function of measurement cups. Beside, lower down, there are accessories used to make butter. Above them, there are cheese presses. White cheese with salt, chives and cream was very popular as well as processed cheese flavoured with caraway seeds.

Meat – pink background

On the left, there are objects used during pig slaughtering. Further on, utensils used for meat processing: machine and cones for sausages, a trough for chopping goose meat and on the platform – a container to store the salted meat. People seldom ate meat. If so, they had mainly pork, sometimes beef and mutton. People had poultry on religious holidays or family celebrations. It was also given to ill people. Before important church holidays, people usually slaughtered a pig.

Preparation of beverages – white background

On the wall, there are yokes used to carry water in buckets. Below, you can find coffee mills, coffee pots and cans. On the floor, there is a device used to make alcohol from rye or potatoes and a wine bottle.

18. Kitchen

On the shelves, there are kitchen objects. The equipment and accessories used in the kitchen evolved in line with an economic development of a village. The above had a great effect in the shape of the hearth. Various types of hearths are shown in the photos displayed on the board. Kitchens were often decorated with tapestries with inscriptions such as “Good wife makes good food”. Kitchen equipment may also be seen in the huts in the Ethnographic Park. The film on the left shows a traditional method of bread baking.

19. Now visit a shop from the 1920s and 1930s

These types of shops began to appear in villages and towns at the end of the 19th century. There, vendors sold food and household products. One could also exchange products produced in their own farms for factory-made goods. Frequently bought products included salt, herring, vodka, less often expensive goods such as sugar, sweetmeats, sweets, tobacco or tea and coffee. On the counter, to the right, there is a cash till. Next to the till there is a kerosene distributor. For villagers, a shop was a place to meet and talk about current events. The shopkeeper, who by virtue of his profession often travelled to a nearby town, was a liaison between the local community and the outside world. After World War II, that is after 1945, rural trade was transported into municipal cooperative chains.

20. Framework of everyday life

Family celebrations, connected with the cycle of life, marked its rhythm from birth until death. The celebrations were accompanied by rituals and customs passed down from generation to generation, which introduced order into human existence and gave a sense of security. Some of them came from pre-Christian rites of passage or rituals accompanying the introduction of a man into the previously inaccessible realm. For Catholics – Baptism, First Communion or weddings were very important and the events began new stages of life in the family, the church and the local community.

Birth, Baptism, First Holy Communion

In the display case on the right, there are items which were placed near a newborn for protective purposes: a rosary and the bottle of holy water, and on the cradle, there is a red ribbon which is an amulet against all evil. Baptism was usually celebrated on the first Sunday after birth. In the large display case there is a baptism attire from the beginning of the 20th century. In the pram, there is a sleeping bag in which a baby was brought to church. Above the pram, there is a picture ‘In the remembrance of the Holy Baptism’. Here you can listen to a lullaby and a children’s song. The next section features the ceremony of Holy Communion – an important event for Catholic families. Keepsakes from this day included pictures, rosaries, prayer books and photos.

21. Wedding

Here you can see exhibits from the Kuyavia region from the beginning of the 20th century: a chest in which an unmarried woman gathered items necessary for her new house, a photograph of a groomsman in traditional clothes and his accessories, on the mannequin, in the drawing and on the photographs – there are wedding attires including a black wedding gown. In the display case, there are bonnets worn during the so-called “oczepiny” – a ceremony of admission to the group of married women; painting “wedding keepsake”, musical instruments of a village band: basses and violins from the second half of the 19th century and the clarinet. Here you can listen to a song and wedding music. In the corner, exhibits related to wedding anniversaries from 1885: sticks handed over to the married couple during a special mass, a wreath and a bouquet which are symbols of a long married life.

22. Funeral

Among the objects associated with death, there is a pillow with a wreath – symbol of virginity, carried after the coffin of a girl. On the platform, there is a small box with a photo of a deceased woman. It was placed on the graves of children and young people. The mannequin wears a burial gown. On the wall, a painting with a photo in the remembrance of a deceased soldier. On the left, on the board, you can find information on the belief in ghosts. Underboard, there is a sickle which was found in a cemetery. It was placed inside the grave of a person who, as they believed, might leave the grave to harm the living ones. The sickle was believed to cut the ghoul’s head. Another kind of protection were the wax crosses displayed on the board. Here you can listen to songs sung while death watching.

23. Work

Work provided families with food and other necessary objects. People spent most of their time working. On one hand, people saw it as a necessity but on the other as a great value. People farmed, bred animals, earned money doing handicrafts and trading. The well-being of a family and a whole social group depended on the abundance and the prosperity of farming. That is why many vegetative and agrarian rituals were related to work. They were supposed to ensure prosperity. These occurred in parallel with more and more frequently used modern methods of management to facilitate work and increase crop yields.

Farming

The presentation of items related to work begins with objects used to cultivate the land which was the sustenance of the rural population. Cereals which were grown by villagers included mainly rye, barley, oats, wheat and buckwheat which was processed into groats. In the second half of the 19th century, potatoes became popular, sugar beet was grown and rapeseed and flax oil were made. Farmers grew clover grass, vetch and lupine. On the wall, to the left, there is a display of photos depicting farming works. On the floor, there are two plows, this is tools used to plow the earth before sowing. In the central part of the exhibition, a mounted drill from the early 20th century. Above it, on the wall, a harrow used to crop fields before sowing as well as crop care. In the recess, you can see tools used in the cultivation of beetroots and potatoes and sickles which were primarily tools for cutting grains. Beside, on the floor, there are shovel plows for root plants, especially potatoes. Sowing the fields was men’s work and the cultivation of roots belonged to women. In field cultivation, cows and oxen were used as pulling power while in the 1920s and 1930s farmers used horses more often. On the plank wall, there are tools used during a hay harvest. Next to it, there is a mockup showing a barn interior and tools used to process cereals. In the middle, there is a fanning mill used after threshing. On the wall to the left, there are flails – this is, tools for the manual threshing of grains. Straw and wooden containers were used to store cereals.

24. Harvest time customs and festival of crops

On the two opposite poles, there are information and objects related to the customs and ceremonial end of the harvest. In the showcase, there are rings and bracelets made of straw that girls made during the harvest season for their favourite boys. Next to them, there is a tool used to sharpen the scythe during initiation rites. Young men in Kuyavia, who participated in the harvest for the first time, had to demonstrate the ability to scythe. When they did their work inaccurately, they were punished by whipping or with this type of a device. On the board, we can see an image of a young reaper in a wreath of wildflowers who along with others was taken to the landlord. The act of final admission to the group of haymakers consisted in a girl putting a shawl on the man’s head. The whole rite ended in games and dancing to music. On the opposite side, on the board, there are photos showing ceremonial end of the harvest time. The so-called “dożynki” – harvest festival organised by Polish farmers and those of German origin. In a display case, there is a wreath which was the symbol of successful crops. It was made by women from cereals, flowers and ribbons. One of them carried a wreath on her head or on rakes at the front of the procession walking to the manor. She was followed by men and women carrying decorated scythes and rakes. Singing songs, people gave the wreath to the manor owner who kept it until the next harvest festival. Grains from the wreath were used in the first sowing as a foretoken of good crops. At the end of the harvest festival there was food and dancing to music.

25. Gathering and hunting

Here, there are objects related to gathering wild fruit and mushrooms and to hunting. On the right, there are so-called combs used to pick blueberries. Above them, there is a device for drying mushrooms. On the platform, there are dishes and fruit baskets. Apart from blueberries and mushrooms, people picked sloe, blackberries, raspberries, wild strawberries, hazelnuts and herbs. It was done usually by poor people for whom it was also a source of income. Gathering was of significant importance in times of hunger, crop failure and wars. On the left, there are objects connected with poaching. This task was a source of income and a way to supplement foodstuffs. In the upper section, there are wooden traps for seagulls and crows, below there are traps for foxes, hares and partridges. On the left, from the top: a dagger, container made of horn used to store gun powder, hunting bag and rifle, objects for scaring off animals. On the platform, there are iron traps for bigger animals such as martens, weasels and wild geese.

26. Breeding

This part of the exhibition is dedicated to the breeding of farm animals which supplied food products and manure used to fertilise fields. They were also used as pulling power. The most common animals kept by people were cattle, pigs, horses, poultry, more rarely sheep. Goose breeding was particularly popular in Kashubia and Kuyavia. On the wooden wall on the board, there are objects used to perform simple treatment procedures, among other things: a fire extinguishing sprinkling device used to clysterise cows, horse shoes used to treat hooves and objects for bloodletting. Below, on the platform, there is a chest and basket used to keep poultry and above the board, there are sheep cutting shears. Next to it, there is a cow’s harness and objects used by shepherds: stools, rods and cow’s bells. Animals were pastured by children or old people. Richer farmers hired shepherds.

27. Here you can see objects related to beekeeping which began to develop from the beginning of the 19th century.

Earlier, the Prussian authorities prohibited wild beekeeping in the forests, in hives housed in hollowed pine trunks. On the platform, there are various types of beehives. The first one, on the left, in a hollowed tree trunk. Next to it, there are straw hives popularised by German and Dutch settlers.

28. Fishery

The display presents fishing tools used both by professional and amateur fishermen. The photographs present fishermen catching fish and repairing nets. Below the photo board, there are tools used to puncture fish during fishing. Next to them, there are slings used in sea fishing in Kashubia. Below, on the platform, there is a wicker trap. Next to it, there is an anchor loaded with a stone as well as glass and tin instruments, thanks to which the nets could float on the surface of water; they were used in the Baltic. A set of tools and auxiliary instruments are complemented by a shovel used to bail water out of the boat, scoops for catching fish and basket for transportation of caught fish. Beside it, on the column, there is a club used to knock salmon unconscious. Efficient fishing required the knowledge of numerous techniques and tools whose application depended on the season, spices of fish and type of water.

29. Peat digging

Here you can find objects related to peat digging. Peat was used as fuel, bedding for animals and fertiliser. It became common at the turn of the 20th century, probably under the influence of German and Dutch settlers. Exploitation of peat bogs, carried out primarily by manor houses, was for villagers an additional opportunity to earn money in return for digging, loading, drying and transporting the peat. For some peasant families, sales of peat often constituted the major source of income. On the board, there is a photograph depicting extraction of peat in the 1930s in the Tuchola Forest. On the wall, there are knives for cutting peat and the spade for digging peat. On the platform, there is a peat processing machine from the 19th century, a mould used to shape pieces of peat and the so-called shoes for horses. They prevented hooves from bogging down in the soft ground.

30. Volunteer Fire Brigade

A photo shows members of the Volunteer Fire Brigade of Brodnica – a region of Chełmno in 1935. On the platform, there is a manual sprinkler from the beginning of the 20th century. Organisations of this type began to appear in the 1860s. Firefighters were responsible for fighting and preventing fires. Additionally, the stations of Volunteer Fire Brigades integrated the community. It was here where villagers organised dances, theatre performances, ceremonies for consecrating flags. Fire Brigades shaped patriotic attitudes by cultivating the Polish language and Polish customs. In the Ethnographic Park, there is a fully equipped fire station from the Chełmno region.

31. Pottery

The film shows a potter’s workshop from the Kuyavia region. Potters’ workshops operated in places where clay was easily available. A potter purified and made clay more flexible and then turned pots in a potter’s wheel equipped with the foot drive. They were then dried and baked in a stove. Dishes made by villagers were simple and had few ornaments. At the end of the 19th century, pottery products began to be replaced with competitive factory-made products from metal sheet, vitrified clay, faience and china. On the platform, there is a potter’s wheel with a bench from 1930. On the shelf, on level 1, 2 from the top, there are decorative Kashubian ceramics ornamented with plant motifs, typical for the patterns from this region. On the remaining shelves, there are ceramics from Kuyavia, including the so-called gray ceramics manufactured by means of a special technique without access to air in the final stage of burning. On the lower shelf, to the right, there are pottery products from the region of Dobrzyń.

32. Cooperage and wheelwrighting

On the left, there are tools used by a cooper – a craftsman making barrels and other vessels from wooden staves. At the top, there are photos presenting the work of a cooper in different stages. Below, there are tools such as: axes, saws, compasses, templates for drawing different shapes and sizes of staves. On the platform, there is a cooper’s bench used to mount processed staves, parts for assembling the barrel and a finished product. On the wall in front of us, there is a photo of a craftsman working on a turning lathe, in front of which there is a work bench. On the wall to the right, there are tools and formers used by a cooper to make and repair elements of carriages, britzkas, sledges as well as farming and industrial tools. On the platform, there are fragments of a wheel, a device used to clamp the wheel when it was assembled and a finished wheel. The documents on the wall are master certificates. These types of workshops were popular until the mid 20th century. Later, the demand for stave dishes was much lower. They were replaced with cheaper factory manufactured products. Wheelwrighting went into decline together with the appearance of steel wheels and rubber tyres.

33. Smithing

A smith used to make craftsmanship tools and household items such as: axes, cutters, choppers, irons, agriculture tools such as plows, harrows, scythes and the architectural details. A smith worked as a furrier, shod horses and crafted nails to fix them onto horses’ hooves. Above the information board, there is an iron sign of a smith and wheelwright shop. On the wall, there are documents, craftsmanship certificates. Next to smithery products: hinges, crosses, shears and curling tongs. On the platform, there are tools used by a smith. For example an anvil from the end of the 18th century, tongs used to heat pieces of iron in the fire, a hammer with a monogram stamp for marking products. Imprints of the stamps are presented on the board. On the plate propped against the platform, there are objects used to shoe horses: hammers, knives for cleaning hooves, horse shoes. In the second half of the 19th century, a forge could be found in almost every village. In the past, forges were situated in wooden buildings with thatched roofs. In the Prussian partition, for safety reasons, people were ordered to build brick forges. In the Ethnographic Park you can find a fully equipped forge.

34. At the fair

On the wall in front of us, there is a photograph from the beginning of the 20th century showing a village fair held in the region of Chełmno. On the left wall from the top: a list of gages and scales from the 1920s, a seed price list from the end of the 19th century and a fair schedule from 1930s. Below, there are grain gages used in the 19th and at the beginning of the 20th century. In addition, there are pottery, cooperage and wicker products as well as other objects sold at fairs. Fairs were usually held in late spring when people traded mainly in animals and in the autumn when the main thing sold was farm produce. Some fairs were of a specialist nature, some of them were organised only for the purpose of selling animals or craftsmen’s products. On the board, there is a photograph of a furniture fair. In the display case, there is gingerbread sold at markets and church fairs.

35. Ceremonies and beliefs

Old folk culture was immersed in religious sensitivity. Sacrum was percived in every aspect of life. Activities, norms and behaviour were all conditioned by one’s viewpoint dominated by religious values. However, apart from the Christian religiousness, they were also full of strong, magical convictions coming from pre-Christian times. Hence these elements are combined in a single cultural pattern implemented both in church and at home, during official church services and folk customs, in the pace of church life and seasons.

Christmas

The exhibits are related to the custom of carol singing; carollers walking around the houses and bringing good luck to people. On the right, there are animal monsters: horses, storks and sheep from the beginning of the 20th century from Kashubia. They are part of a group in which the leading part is played by a figure wearing a straw coat. When visiting houses, carollers sang carols and exchanged wishes for which they received small monetary contributions. Walking around the village in the costumes of the animals, symbolising health, power and fertility, was a form of custom with a pre-Christian origin. Similar costumes were worn by carollers in the 19th century and at the beginning of the 20th century in the Pomerania region, both among Poles and Germans. In the middle part of this exhibition, there are two carollers nativity crèches from the mid 20th century. They serve as an example of asigning Christian meaning to a pagan custom. In northern Poland, carollers started walking around villages from the beginning of the Advent period. Boys and men wandering with nativity crèches held performances about the birth of Jesus, sang carols and exchanged wishes. The mannequin wears clothes of a caroller from the epiphany group. In Kashubia, they also carried musical instruments typical for this region: devil’s violin – here exhibited on the mannequin, and “burczybas” – on the stand. It was an instrument emitting sound by pulling horse hair sprinkled with water. Carollers frequently carried a star. Here you can listen to Christmas carols.

36. End of carnival

Carollers groups also visited houses on the last day of the carnival. This custom was called “walking with a goat” and was the most popular in Kuyavia and Pałuki. Carollers disguised themselves as a goat, bear, horse, stork, but also as an old man, old woman, Jew, Gypsy, bride and groom. The visit of men disguised as animals, symbolising strength, vitality and fertility, were to invigorate nature and lead to earlier spring. At the end of their walk, the carollers organised a dance party called “podkoziołek” during which the girls head to buy dances by throwing coins underneath a wooden statue of a billy goat. The film shows a custom called “walking with the goat”. Here you may listen to the music played by carollers walking with a goat.

37. Easter

Here you can see instruments which were used by village boys to make noise on the Thursday before Easter. On one hand, it stend from a church custom of replacing church bells with these kinds of instruments to emphasize the period of bereavement after Christ’s death. On the other hand, it was related to the beliefs that the noise would frighten off the power of evil. On Easter Sunday in the morning, the sound of drums reminded of the obligation to take part in the Easter church service. The drum presented here goes back to the 18th century. In the display case, there are Easter symbols: crown of thorns symbolising the passion of Christ, and the figure of the lamb – a symbol of resurrected Christ, traditionally placed on tables during breakfast on Easter Sunday. Objects created by folk artists include a bottle with miniature Christ passion tools, a 19th century painting “Christ in the tomb” and a sculpture “Resurrected Christ”.

38. Easter callings – board on the left

An Easter custom, popular only in Kuyavia and Pałuki, was the so-called “przywoływki” – Easter callings. Before Easter, young men prepared a list of girls who they wanted to call out. They wrote the surname of a young man next to the girl’s surname. The young man asked to call her out and paid ransom for her in the form of a bottle of vodka or in cash. They made up a short rhyme for each girl praising her assets or mocking her vices. The rhymes were read out publicly on Easter Sunday in the central location of the village. On Easter Monday girls were drenched with water. Until today, the custom is observed in Szymborze, Kuyavia. The Easter callings were not only a matrimonial custom but also an educational one since it underlined the vices of a girl.

Kite cutting – board on the right

Custom known only in Kashubia was the so-called kite cutting held most often on the St. John’s Eve. This custom dating back to pre-Christian times is connected with the belief that kite, a bird of prey, is a symbol of evil and seeing or hearing it was set to bring misfortune. This is the conviction on which the custom performance with a fixed scenario is based. It is worth mentioning that all the villagers took part in the performance playing assigned parts. The essence of the custom is cutting a kite blamed for misfortunes encountered by villagers in the previous year. Killing of a kite was supposed to bring luck and protect people against evil. Frequently, a kite, which was a rare bird, was substituted with a hen or crow and at times the role of the kite was played by an effigy or red flower. After the performance, villagers used to listen to music and dance.

39. Piety

The dominant religion in this region was Catholicism. Catholics coexisted with less numerous Protestants, Mennonites, Orthodox Christians and Judaists. This part of the exhibition displays cult objects which were kept by the people and used when praying and entrusting themselves to the care of patron saints. Representations of Jesus, Holy Mary and Saints sculptured by folk artists were also very popular. Paintings were made by craftsmen in the centres of the religious cult, for example in Częstochowa. Since the mid 19th century, in the countryside, people could buy printed paintings and ceramic statuettes. According to the church recommendations, they were supposed to consolidate proper religious representations, frequently being copies of paintings by great masters. The so-called “true paintings”, for example “Veil of Veronica” were much valued by the villagers. The sacredness was stressed by an inscription or stamp. More and more often religious books, especially prayer books, were printed. Books, primarily the Bible, played a significant role for the Protestants, in particular those of German origin.

40. The map shows pilgrim destinations,

primarily Holy Mary Sanctuaries or the so-called “kalwarias” or places familiarising people with the passion of Christ. Pilgrims travelled to those places for different reasons: some prayed to regain faith, others to express their please or to thank for the God’s grace. When Poland was no longer independent, pilgrimages strengthened the national identity. Each place of this kind is related to a particular saint.

41. Chapels and crosses

were erected at the outskirts of villages at crossroads or in places of mysterious incidents where people subconsciously perceived two sections of the earthly and supernatural worlds of sacrum and profanum. For instance a cross with double arms, the so-called “karawaka” and a Chapel with St. Rozalia and St. Roch were believed to protect people against epidemics. Further on, there are objects which according to folk beliefs had magical powers, for example a bell which was used to prevent storms and sprinklers for holy water used as remedy against evil.

42. The church played an important role in the local community.

In the photo you can see a church interior, beside – fisharmonium – an instrument used during a mass. Above it, there is a feretory painting from the 18th century with relics of St. John of Nepomuk. Next to it, there is an altar-cabinet “Secrets of Rosary” from the beginning of the 20th century created by an artist according to an instruction given in his dream.

43. Free time

In traditional folk culture, in addition to work and celebrations, villagers did not have much time to relax. Most frequently, they took a rest in the evenings when, at last, they could pass orally the tales of creed from one generation to another. In the second half of the 19th century, under the influence of changing social relationships, people tended to devote more and more time to activities not related to work. It was a time when religious, cultural, sports and hobby oriented associations started to become established. The photographs displayed in this part of the exhibition illustrate different ways of spending free time. The photos on the right present members of associations which aimed at arousing social awareness, developing knowledge and fostering national values. Starting from the 19th century, Catholic organisations began to play an increasingly important role. The wooden box holds a badge of the Catholic Association of Female Youth from the 1930s. On the board to the left of the door, there are photos showing activities of the oldest Polish Sport Association called “Sokół”, which aimed at improving physical fitness of people. Sport was combined with patriotic education and cultural activities.

44. Welcome to the old Polish “izba”

– room in a hut where, just like in the old times, you can listen to folk stories. Over the centuries in traditional cultures, knowledge was spread verbally from generation to generation. Especially during autumn and winter evenings people told legends, tales and stories when sitting in their homes. It was a type of popular entertainment at that time.

45. People also spent their free time playing music.

This part of the exhibition displays musical instruments popular in the first half of the 20th century: accordion, mandolin, zither and bandoneon. Here, you can listen to the tunes played with these instruments. Next to the instruments, there are photos of amateur musical bands and theatre groups.

46. New Horizons

As the civilization was developing, people had more and more opportunities to acquire knowledge and to verify their views on the world. A school where one could learn how to read and get to know the reality, for example by reading publications contributed to the above. Welcome to the village classroom. The classroom comes from the 1920s and 1930s. In the cabinet, there are elements of a student’s equipment and school certificates from the end of the 19th century and the beginning of the 20th century.

47. Military service and emigration

Another window to the world was military service which was most frequently carried out far from the home village or home town. The objects were bought or made by the people before leaving the army and becoming a reserve soldier. They served as a token connected to these important but hard moments of life. Poles as citizens of annexing countries, before 1918, served in foreign armies – Prussian and Russian. The knowledge acquired in the army had a significant impact on their future life. After returning to the home villages, they were regarded as possessing knowledge in life and capable of giving advice. They instilled new cultural modules in their environment. In the display case, in addition to the commemorative object, there is a large book with a list of men of conscription age from the years 1859-1920 from one of the villages in the Tuchola Forest. Next to the book, there is a display dedicated to the subject of emigration. Many new ideas related to economy or viewpoints appear together with the growth of emigration to both Americas and Western part of Germany. In the central part, there is a home altar from the beginning of the 20th century with inscriptions in English brought by immigrants returning from the USA. Next to it, there are scans of letters, documents and photographs, this is souvenirs from the emigration. Labor emigration resulting from the will to search for better life became massively popular in the 1880s.

48. Search for beauty

People were surrounded by objects which performed various functions: utilitarian, religious and ritualistic. When creating or buying them, people also paid attention to their aesthetics. They sought a particular colour, specific decorations and shapes which were pleasant to the eye. They did so by being attracted, perhaps unconsciously, to a sense of beauty striving to make the world more colourful. Over time, under the influence of landowner inspired in urban culture, the aestheticization of the surroundings became so important that objects which only served as decorations started to appear in people’s houses.

Aesthetics of celebrations

On the wall to the left, the most valuable show pieces of the museum related to folk art can be found. These are, among others, a small wooden altar from the beginning of the 20th century, a picture painted on a sheet metal entitled “Crucified Christ” from the second half of the 19th century and a Kashubian painting on glass, glued on a wood block entitled “St. Rozalia” from the beginning of the 19th century. The display case contains objects originating from Kashubia, from the second half of the 18th century: ceramic tiles and the holy water basin.

49. Other objects, paintings and sculptures, depict the aesthetic preferences of villagers from the past.

The works of art are dominated by religious themes, symmetrical composition, lack of proportion, decorativeness and rich colours.

50. In the past the majority of folk artists were anonymous.

However, at times, people remembered names of the most eminent sculptors. On the arch of the wall, you can see works of four artists created in the second half of the 19th century and the first half of the 20th century.

51. Aesthetics of everyday life

A sense of beauty inherent to humans is reflected in striving to surround yourself with objects regarded as pretty. This pertains not only to works of art but also to more practical objects of everyday use. The aesthetic value can be found in all aspects of daily life; in the landscape: compositions of greenery, the exteriors of households, fences, pigeon houses, crosses, chapels. In utility objects: furniture, pots, baskets, tools used for work, toys or objects connected with the religious cult. Paying attention to the beautiful appearance of even the most casual, everyday objects was an essential quality of folk culture.

52. Regional styles

Aesthetic preferences of villagers were marked by characteristics which distinguished regions from each other. Some of them developed their own style in certain areas of creativity, e.g. in ceramics, interior décor, furniture. Others encompassed styles across the regions. The most distinctive are the regions of Kashubia and Kuyavia. The exhibits on the left wall illustrate the Kashubian style, which was characterised by plant motives present in the art of embroidery from the end of the 18th century, as on the displayed woman ‘s cap from the first half of the 19th century. It was also used in ceramics, furniture and paintings. The art of Kashubia is characterised by easily recognisable borrowings from various artistic styles, church monastery and foreign influences of German, Dutch and Italian origin. On the wall in front of us, there are exhibits showing the Kuyavian style. This region was characterised by a specific interior decorating style, flamboyantly ornamented furniture, chests or paper and straw decorations. The photographs on the wall and the film present the custom of scattering sand on clay floors and yards forming different shapes and patterns. In this way, the houses were decorated for church celebrations.

53. Objects which represent the process of a village absorbing urban aesthetic trends

typical for the 1920s can be seen here. It was a time when people started decorating their houses with purely decorative objects. Have a look at the selection of tapestries with genre scenes and trinkets.

Sixty The ethnographic park in Torun, situated in the city centre next to the historic old town is an open air museum that is unique in Europe. Exhibits of folk architecture are distributed over nearly two hectares and include buildings from the 18^th, 19^th and early 20^th century. Transferred to the Museum from the regions of Kashubia, Tuchola Forest, Kociewie, Kuyavia, and the lands of Chełmno and Dobrzyń. The spatial arrangement of individual villages was not recreated. Instead, the Museum presents historic rural architecture in its large variety. Cottages and outbuildings are arranged in a way that recreates the layout and shape of homesteads. Some exhibits consist of individual buildings: residential, public, service, industrial and landscape architecture: Wayside shrines, dugout cellars, wells and fences. The Museum grounds, surrounded by greenery, flowers and vegetable gardens recreate the atmosphere of villages at the turn of the 20^th century. Most of the architectural exhibits are original buildings which were disassembled, transported, preserved and reconstructed in the park. Where this was not possible, faithful copies of the original buildings were erected. The farms have been furnished outside and inside to recreate their appearance in the late 19^th and early 20^th century, Allowing for diversity resulting from the different social and monetary standing of their inhabitants. The interiors are adorned with everyday necessities and tools, furniture specific to particular regions And equipment necessary for farm work related to animal husbandry, land cultivation, cooking, all handicraft. Other exhibits include artefacts connected to religion, rituals, magic and other beliefs as well as family heirlooms, pilgrimage mementos, trinkets and family photographs. Interior decorations change to reflect the atmosphere of seasonal festivities and various family events. In the summer, the park organises demonstrations of traditional crafts and household and farming activities.

Sixty-one Wayside shrine from Młyniec, Chełmno Land with a statue of st. John of Nepomuk. It was built around 1880. The artist is unknown. These types of shrines with figures of saints or the Virgin Mary were frequently placed at crossroads. Statues of st. John of Nepomuk could often be found near bridges and on river banks, due to the belief that the saint protected from floods.

Sixty-two Farmhouse from Skępe, Dobrzyń Land. It was built at the turn of the 19^th century. The entrance is shaded by a gable arcade supported by posts. It was the perfect spot, sheltered from the rain and wind to perform household and farm chores.

Sixty-four Farmhouse from Laski, Tuchola Forest. Built around the mid-19^th century, it is a chimneyless house. Smoke from the open hearth escaped through the attic and vents in the rooftop. The window opening is covered by a membrane made of beef bladders. The interior presents the living conditions of a two generation landless family, Who only farmed a small house garden and kept chickens and a goat. Another source of their livelihood was hired work at larger farms, picking berries and mushrooms for sale, as well as seasonal work in the forest – felling trees. The interior is equipped with simple homemade objects, including benches, stools and a baby-walker.

Sixty-five Manor granary from Bronisław, Kujawia. It was built in 1767 as indicated by the inscription above the entrance. Part of a manor farm complex, this wooden building was used for storing grain stocks. The granary has been adapted to serve as an exhibition hall.

Sixty-six Volunteer fire brigade station from Pływaczewo, Chełmno Land. Built in the early 20^th century, the interior holds a display of firefighting and signaling equipment and various related objects. The centerpiece is a fully equipped, horse-drawn firefighting wagon with a water box dating from the turn of the 20^th century. A photograph on the wall shows the founders and first members of the Pływaczewo volunteer fire brigade. The station building’s extensions houses a wooden water cart. Close by, there is a belltower with a cast-iron bell used to alert the community in the event of a fire.

Sixty-seven Kuyavian farmstead. A typical, 19^th century farmstead, part of a large and wealthy holding, whose owners cultivated land and raised animals.

Farmhouse from Rakutowo. Dates back to the mid-19^th century. It was built using a square log construction. In the corners, the walls are connected with dovetail joints. The interior of the house is fitted with furnishings from the turn of the 20^th century. The house was inhabited by two-generation family. Daily life was conducted in the kitchen, the main room and the small room. The latter also served as a bedroom. The large chamber was the best room and was used for special celebrations such as holidays or family events. It is worth noting the characteristic Kuyavian decorations: garlands and flower buckets made of colored tissue paper adorning religious images And a straw ornament over the table, known as the spider.

Sixty-eight/ Outbuildings in the yard. To the left there is a barn. It is a reconstruction of an original building from the second half of the 19^th century. The walls are covered with clay and whitewashed. Inside, apart from an area designated for cows and pigs, there is a kitchen coop and stable and an oil mill, demonstrating the production of homemade oil. Straight ahead there is a hay barn from the early 19^th century. The interior is divided into three sections. On the hard packed clay floor, grain was threshed and agricultural machinery was kept. The two bays at the side contained grain for threshing, straw and hay. On the right – a small granary from Rakutowo from the second half of the 19^th century. Such buildings were common in wealthy farms and provided additional storage space. They held seed for sowing and grain for flour. This one was also used to keep farming equipment and food products such as preserved meat, dairy and bread.

Sixty-nine. Forge from Jastrzębie, Michałowo Land. Built in the second half of the 19^th century, the centre is occupied by a large, two-horned anvil used to work small objects. Directly behind it, there is a hearth where fire was kept hot with a help of a large bellows. Metalworking was done at the table equipped with vices, where various forge tools are presented. Other tools hang in the walls. Much of the work was performed outside the building. There you can find the cage used to restrain nervous horses for shoeing. Besides from horseshoes, the blacksmith made various craft tools and farming implements, as well as architectural details and crosses for graves and wayside shrines.

Seventy. Reconstructed bread oven from Kashubia from the late 19^th century. Such ovens were usually built close to the farmhouse and outbuildings, in the fields or in the garden. They were used by several families or one wealthy farm.

Seventy-one. Kashubian homestead. This farm illustrates the living conditions of a three-generation family of small holders, who leased their piece of land from a wealthy landowner. In addition, the family earned their livelihood through fishing and seasonal hired work for wealthy farmers. The grandparents occupied themselves with handicraft. The man with basket weaving and beekeeping and his wife with herb medicine.

Farmhouse from Męcikał. Built in the early 19^th century, its two entrances are shaded by an unsupported arcade, running along the entire width of the wall and formed by the extended roof. The cottage had separate rooms for the grandparents and the young couple. The living space on the left, used by the older farmers is fitted with furniture and implements characteristic for the late 19^th century, While the younger couple’s room on the right holds more modern 20^th century furnishings. There are two hallways with entrances to the white chimney from where one could access the hearth which provided heat for the two rooms.

Seventy-two In the yard there is a barn from Kłodawa. It was built in the early 19^th century. Its roof, unlike the thatched roof of the house, is covered with straw. Along the ridge it is secured by criss crossing bows, while the top of the house is finished with decorative sheeves. The barn has three separate rooms for the animals. Hay for the feed was stored in the attic. On the right, there is a coach house. In front of the barn, there is a cesspool, where manure was kept. Beside the fence, opposite the house, you can see a cellar and a dovecot.

Seventy-three. Windmill from Wójtówka in Kuyavia. It was built in the late 19^th century and used by three generations of millers of the Salamoński family. Today, still fully operational, it is used at events organised at the park. The body of the mill is supported by an immobile post in the centre, which is an axis around which the building can spin 360 degrees. Before the grinding could start, the miller used a winch to turn the building towards the wind. The sails, when set in motion, powered the machinery inside. The main grinding machine can be found on the second floor. The process started with grain being poured from the basket into the space between the milling stones, where it was ground. The brake wheels turning the upper stone are very prominent – the miller could regulate the gap between the stones, adjusting it to the type of grain and the desired type of flour. The flour poured into the flour chest located on the first floor of the windmill. On the first floor, flour was separated from bran with a special sieve. Finally, it was scooped out, stored in sacks, Weighed and loaded with a lift onto a weighting cart through the flour door. This floor also contains a room for the miller to rest in.

Seventy-four Reconstructed tar kiln from the second half of the 19^th century. Such constructions were common throughout the Tuchola Forest, Built close to the woods which provided the raw material. Tar was produced by peasants. To them it was often the source of additional income. There were also tar makers’ settlements, consisting of several kilns and used by professional tar makers. Tar obtained from wood required very high temperatures. It was used, among others, for sealing boats, greasing wheels, insulating the foundations of buildings, sealing barrels and impregnating different materials. From birch bark the tar makers manufactured birch tar. It had antiseptic properties and was used as a remedy for skin diseases and for hoof care in cattle and horses.

Seventy-five Pearl shrine from Prądzona in Kashubia with a figure of Our Lady of the Rosary. It is a replica of a shrine from the mid-19^th century. The artist and founder are unknown. Such shrines were erected in house gardens and believed to bring protection and safety to the inhabitants of the house.

Seventy-six. Tuchola homestead. This exhibit illustrates the living conditions of a prosperous family in the first quarter of the 20^th century – grandparents, parents and four children. Beside from farming their 20 hectares of unfertile fields, they worked in the forest. This is why the homestead was equipped with implements used for felling trees, transporting wood and woodworking, as well as tools necessary for gathering berries and mushrooms for trapping.

Farmhouse and barn from Sucha, built in the early 19^th century. The entrance is shaded by a corner gable arcade with a decorative carved ornaments. The largest room belonged to the younger couple and their children and is fitted with early 20^th century furniture. The walls are hung with religious images and a photograph – an army memento. The kitchen and the small room hold 19^th century painted furniture. The hallway served as a storage room for food and essential farming implements.

Seventy-seven In the yard, opposite the house, you can see a barn from Mikołajskie. It was built in the early 19^th century. The interior is divided into enclosures for cattle and for pigs, and a coach room. On the left, there is a hay barn from Mikołajskie built in the early 18^th century. It is one of the oldest preserved farm buildings from the Tuchola Forest. At the gable wall, there is an extension containing an oil room. Both buildings are covered with board roofs.

Seventy-eight Behind the barn you can find a horse mill from Wierzchucin Królewski in Krajna. The machine was constructed in the mid-19^th century. The pulling power of a horse pacing around the treadmill caused the rotation of the wheel, whose force in turn was transmitted to the mechanisms of various farm devices. Further on, you can see the peatpress from Łąk, in the Tuchola Forest. It was constructed in the late 19^th century. Peat was used as fuel and fertiliser for fields and gardens. First, barrels were filled with peat mud, which was then stirred with a cast-iron paddled screw. From the opening at the bottom of the machine, lumps of peat slid out to be cut and formed into bricks, which were then dried. The machine was powered by a horse walking in circles around it on the platform of poles.

Seventy-nine. Farmhouse from Skórzenno, Kociewie. It was built around the mid-19^th century. It is distinguished by exceptionally rich decorations: Shutters with cut-outs in the form of tulips, carved window ornaments and a boarded door. The entrance to the cottage is shaded by a recessed arcade. The cottage was home to a set of grandparents, parents and the four children. They farmed a small piece of land and picked mushrooms and berries from the forest. To the right, there is the young couple’s room fitted with furniture from the early 20^th century. The pantry, which also served as a bedroom, was used to store kitchen equipment and utensils, as well as food. Entering the grandparents’ room from the hallway, one can see that it is equipped with older style furnishings. Close to the entrance there is a presentation of tools for making small items from bovine horns, such as the popular snuff boxes.

Eighty Pole shrine with the figure of Our Lady of Żurawino from Bierzgło, Dobrzyń Land. It is a replica of the original shrine, created in the late 19^th century, as indicated by the date on the vein. The artist and founder are unknown. It served as a roadside chapel. Shrines of this type were erected as an expression of devotion or thanksgiving, For ceremonial purposes, or to commemorate religious revelations or important events.

Eighty-one. Watermill from Strzygi, Dobrzyń Land. It was built in the early 20^th century. The mill was initially powered by an overshot water wheel. In 1936 the building was modernised and the water wheel was replaced with a turbine. A transmission system allowed it to power other machines as well. Grain transported to the top of the machine with a lift was poured into the hopper of the huller, where it was cleaned of chaff and transported through a wooden shoot to the elevator. This in turn conveyed the material to the upper floor, Where it was deposited into a moving trough inclined towards the hopper of the grinder, located on the middle floor. Finally, a wooden shoot transported the ground grain to the elevator, which conveyed it to the upper floor, to the flour bin with a sieve. Currently the mill exhibits both original and modernised machinery.

Eighty-two. Fishing barge from Toruń, Chełmno Land. Constructed in the 1930s it served as a floating house for people whose work was connected with the waters of the Vistula river: Fishing, boatbuilding or extraction of sand and gravel from the river bed. The wooden hall is mounted on a steel pontoon. The interior is fitted with furniture and equipment typical for the historic period.

Eighty-three. Reconstructed pottery kiln and drying chamber from Kuyavia. The kiln was used for firing red clay, sometimes glazed, and black pottery. Beside it, there is a drying chamber and a trough for storing and working clay. Pottery was a common activity in rural areas. Every village boasted one or several pottery workshops. At the end of a 19^th century, due to the development of industrial ceramics, the popularity of the craft began to decline.

Eighty-four. Cross from Sucha, Tuchola Forest. This is an example of a roadside cross, which were commonly erected at the outskirts of villages, at crossroads or at cemeteries. On the cross there is a replica of a sculpture of Christ Crucified, whose prototype had been created in the late 19^th century by the sculptor Mikołaj Kępa. The recess in the cross contains a copy of the statue of saint Roch, patron saint believed to grant safety to farm animals and protection from plague.