Rok 2017 został ogłoszony przez UNESCO rokiem Ludwika Zamenhofa. 7 kwietnia Sejm RP przyjął przez aklamację uchwałę upamiętniającą osobę, osiągnięcia i zasługi  twórcy międzynarodowego języka esperanto w 100-lecie jego śmierci.

Kim był Ludwik Zamenhof (1858-1917)? To skromny warszawski okulista, urodzony na polskiej ziemi w żydowskiej rodzinie jako rosyjski poddany, syn rosyjskiego cenzora, od dzieciństwa obserwator nieporozumień etnicznych, pogromów ludności żydowskiej, świadek rodzących się nacjonalizmów w Europie, humanista przerażony pogłębianiem się przepaści między ludźmi, wynikającymi z różnic etnicznych i językowych.

Jako idealista wierzył głęboko, że wspólny język pomógłby ludziom we wzajemnym zrozumieniu, że wszyscy są braćmi, dziećmi jednego Boga, że wszyscy są równi, żywiący te same uczucia, ceniący podobne wartości rodzinne, społeczne i że wszyscy mają prawo do życia w pokoju.

Cechą esperanta, ułatwiającą naukę, jest jego struktura gramatyczna, pozbawiona wyjątków, zawierająca16 podstawowych reguł, których opanowanie, wraz z podstawowym słownictwem, gwarantuje sprawną komunikację. Słownictwo autor zaczerpnął z łaciny i greki  oraz ze znanych mu współczesnych języków europejskich. Struktura języka, dzięki systemowi przedrostków i przyrostków, ma charakter aglutynacyjny, podobnie jak języki azjatyckie, co daje możliwość nieograniczonego słowotwórstwa i wyrażenia wszelkich niuansów.

Niektóre dane szacunkowe podają, że esperantem włada ok. 2 mln ludzi. Nikt nie zna dokładnej liczby osób posługujących się językiem międzynarodowym, ale pewne wyobrażenie, że nie jest to mała liczba, daje ilość wyników w internecie. Na świecie działają liczne redakcje czasopism, radiostacje, stacje telewizyjne. Języka i idei Zamenhofa używają liczne zespoły muzyczne, artyści, ale też sięgają po to narzędzie przedsiębiorcy, zwłaszcza na linii kontaktów Europa-Azja. Znane są liczne ośrodki edukacyjne, uczelnie uczące języka esperanto na równi z innymi językami, umożliwiającymi zdobywanie dyplomów, także wysokich kwalifikacji do nauczania języka.

W tym roku 14 kwietnia przypada setna  rocznica śmierci Ludwika Zamenhofa. Z tej okazji UNESCO ogłosiło rok 2017 Rokiem Zamenhofa – twórcy języka esperanto, który jest środkiem komunikacji, umożliwiającym porozumiewanie się wszystkim ludziom niezależnie od narodowości, kraju zamieszkania, przekonań religijnych, poziomu wykształcenia, ról społecznych. W 1887 roku, czyli 130 lat temu, Zamenhof opublikował w Warszawie pierwszy podręcznik języka międzynarodowego podpisując się pseudonimem Doktoro Esperanto co znaczy „ doktor mający nadzieję”. Podczas I Międzynarodowego Kongresu Esperantystów w 1905 r. w Boulogne-sur-Mer we Francji, Zamenhof zrzekł się wszelkich praw autorskich do stworzonego przez siebie języka międzynarodowego.

W roku 2014 polskie Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego wpisało język esperanto na krajową listę niematerialnego dziedzictwa kultury. Ten XIX-wieczny lingwistyczny, genialny wynalazek oparł się czasowi i nadal funkcjonuje w świecie jako język pomocniczy dla wielu środowisk. Jednoczy ludzi z różnych obszarów etnicznych, na całym świecie, przyczyniając się do tworzenia przyjaznych relacji między przedstawicielami różnych kultur, często wbrew polityce, wbrew stereotypom, udowadniając, że esperanto to nie piękna utopia, ale żywe, rozwijające się, nadążające za postępem cywilizacyjnym narzędzie językowe. Esperantem interesują się i używają go czynnie  językoznawcy, lingwiści, poligloci, dowodząc, że używanie tego języka jest możliwe nawet na poziomie akademickim. Wymiana intelektualna w sytuacji, gdy żadna ze stron nie ma przewagi płynącej z władania danym językiem od urodzenia, daje rzeczywiste poczucie sprawiedliwości językowej. Internet obecnie stwarza nieograniczone możliwości dla nawiązywania kontaktów z esperantystami z całego świata, do pozyskiwania nowych znajomych i przyjaciół. Różne internetowe portale językowe dają możliwość nauki esperanta. Na świecie co roku odbywają się dziesiątki esperanckich imprez kulturalnych, turystycznych ale także skupiających osoby o określonych zainteresowaniach, z różnych grup zawodowych, wyznaniowych itp. Esperantyści tworzą różne organizacje i związki, w tym najważniejszy działający od 1908 r. Światowy Związek Esperantystów z siedzibą w Rotterdamie.

ESPERANTO W TORUNIU

Toruń już w dwudziestoleciu międzywojennym był ważnym ośrodkiem ruchu esperanckiego, z naszym miastem jest związany jeden z pierwszych esperantystów w Polsce – Antoni Grabowski – tłumacz  m.in. „Pana Tadeusza” A. Mickiewicza. Mało kto wie, że i obecnie język esperanto jest wykorzystywany w pracy niektórych toruńskich instytucji kulturalnych.

W Toruniu język esperanto wykorzystywany jest przez wiele podmiotów m.in. także przez Scenę Młodych Studio P z Młodzieżowego Domu Kultury w Toruniu. Reżyser Lucyna Sowińska, przy współpracy z Teresą Nemere, wielokrotnie używała języka esperanto do tworzenia spektakli poetyckich i prezentowania ich na festiwalach i kongresach esperanckich w Polsce i za granicą,  przyczyniając się do promocji naszego miasta. W Muzeum Okręgowym w Domu Mikołaja Kopernika funkcjonuje esperanckojęzyczna wersja komentarza do makiety miasta z czasów Kopernika.

ESPERANTO W MUZEUM ETNOGRAFICZNYM

W Muzeum Etnograficznym esperanto jest stosowane w pracy popularyzatorskiej od 1975 r. co wiąże się z działalnością Teresy Nemere, esperantystki. Jako pracownik Muzeum właśnie tu przez 20 lat (1980-2000) organizowała ona unikatową w świecie imprezę Międzynarodowe spotkania kapel ludowych przy użyciu esperanta jako pomostu językowego, popularyzując muzykę, taniec i śpiew różnych narodów. Realizowała też cykl spotkań Inne kraje, inne ludy, podczas których esperantyści z świata opowiadali mieszkańcom Torunia o swojej kulturze. Przez wiele lat Muzeum współpracowało ze Studium Turystyki i Kultury w Bydgoszczy, w którym językiem roboczym było esperanto a studenci pochodzący z różnych krajów poznawali polską kulturę ludową poprzez uczestnictwo w spotkaniach muzealnych.

W Muzeum Etnograficznym w Toruniu język międzynarodowy jest nadal popularyzowany przez Marię Pokrzywnicką w różnych formach:

• prowadzenie spotkań dla esperantystów ze świata odwiedzających Toruń grupowo lub indywidualnie;
• popularyzowanie polskiej kultury i działalności Muzeum w środowisku esperantystów w różnych miejscach Polski i za granicą;
• edukacja nt. esperanta jako elementu dziedzictwa kultury niematerialnej. Wątek ten jest wplatany od lat w program edukacyjny adresowany do różnych grup odbiorców od dzieci po seniorów.

ESPERANTO NA FESTIWALU NAUKI I SZTUKI

Jedno z najbliższych wydarzeń, w którego programie pojawi się wątek esperanta obok języków różnych grup etnicznych w Polsce, będzie impreza Wielojęzyczność w kraju nad Wisłą – koncert Karoliny Cichej i Barta Pałygi w ramach XXVII Toruńskiego Festiwalu Nauki i Sztuki w sobotę 22 kwietnia 2017 roku, o godz. 17.00, w sali widowiskowej Muzeum Etnograficznego w Toruniu. Program koncertu obejmuje pieśni różnych grup etnicznych ze szczególnym uwzględnieniem pieśni tatarskich a w części finałowej będzie nawiązywał do języka stworzonego przez Zamenhofa. Współorganizatorem jest Centrum Badań Kitabistycznych UMK. Koncert poprzedzi dyskusja panelowa poświęcona wielojęzyczności na ziemiach polskich, w której udział wezmą: prof. Czesław Łapicz slawista, kitabista – UMK, dr hab. Joanna Kulwicka-Kamińska językoznawca, kitabista –  UMK, dr Hubert Czachowski etnolog – dyrektor Muzeum Etnograficznego, dr Magdalena Ziółkowska-Mówka językoznawca – Muzeum Etnograficzne oraz tym razem w roli literaturoznawcy dr Karolina Cicha – wokalistka i instrumentalistka. Wstęp  jest wolny (do wyczerpania miejsc siedzących w sali).

Fot. Wikimedia Commons