9 lipca 2021 roku zmarła Wanda Szkulmowska, badaczka polskiej kultury ludowej. Była osobą znaną i niezwykle zasłużoną w polskim środowisku etnograficznym i muzealniczym. Jej dorobek twórczy jest imponujący – to 153 opublikowane prace, w tym 11 książek, intensywna ponad sześćdziesięcioletnia działalność na rzecz upowszechniania kultury, opieki nad sztuką ludową i jej twórcami, pełnienie funkcji wykładowcy na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika, Uniwersytecie im. Kazimierza Wielkiego i Kujawsko-Pomorskiej Szkole Wyższej. Budzi on uznanie, podziw i szacunek.

Początek zawodowej drogi Wandy Szkulmowskiej to rok 1956 i praca w Oddziale Upowszechniania Kultury Urzędu Wojewódzkiego w Bydgoszczy, która z czasem zaowocowała wybitnym wkładem w rozwój kultury ludowej takich regionów jak Kujawy, Pałuki, Bory Tucholskie, Kaszuby, ziemia chełmińska i dobrzyńska. Była m.in. inicjatorem, redaktorem i współautorem trzech książek o fundamentalnym znaczeniu dla historii sztuki ludowej Kaszub, Pałuk i Kujaw: Sztuka ludowa Kaszub. Przeszłość i teraźniejszość (1995), Sztuka ludowa Pałuk. Przeszłość i teraźniejszość (1996), Sztuka ludowa Kujaw. Przeszłość i teraźniejszość (1997). Znaczącymi publikacjami są także: Oj stąpej koniku. Rzecz o zespole regionalnym Pałuki z Kcyni, Kcynia (2006) oraz Ziemia rodzinna to Kujawy (2006-2007).

Wanda Szkulmowska, oprócz prowadzenia bieżących spraw związanych z upowszechnianiem kultury, kształceniem kadr dla kultury, współpracą z zagranicą, opieką i promocją sztuki ludowej oraz wieloma innymi, brała udział w tworzeniu perspektywicznych planów rozwoju kultury w regionie. Była też pomysłodawczynią, inicjatorką i realizatorką wielu wystaw i konkursów dotyczących sztuki ludowej. Na szczególne wspomnienie zasługują: tzw. eksperyment szubiński z lat 1960/61 będący częścią  ogólnopolskiego eksperymentu kulturalnego oraz praca w 2003 roku nad diagnozą stanu rozwoju kultury w gminie Wielkie (pow. Lipno). W latach 1961-1990 współredagowała pierwszy w Polsce program rozwoju kultury w ówczesnym woj. bydgoskim.

Wyjątkowo bogata była działalność Wandy Szkulmowskiej w zakresie opieki nad sztuką ludową i jej twórcami. W ramach pracy zawodowej, jako urzędnik, była inicjatorem penetracji powiatów dawnego woj. bydgoskiego w celu poznania sztuki ludowej i jej twórców. Działania te prowadzone były przez Muzeum Etnograficzne w Toruniu i Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej we Włocławku. Działalnością o wielkich skutkach praktycznych było reaktywowanie, na skutek intensywnych działań Szkulmowskiej, umiejętności wykonywania czepców kaszubskich w Tucholi i Chojnicach. To właśnie ona zainicjowała funkcjonujące do dziś konkursy Pałucka Sztuka Ludowa (od 1963), konkursy dotyczące strojów ludowych Pałuk i Kaszub (1976) oraz pięć edycji odbywającego się co trzy lata konkursu Sztuka Ludowa Kaszub (od 1985).

Wanda Szkulmowska była pomysłodawczynią i organizatorką wielu wystaw. Najważniejsze z nich to: Sztuka ludowa i jej twórcy. Kujawy – Pałuki (Bydgoszcz 1963), Współczesna sztuka ludowa w woj. bydgoskim (Bydgoszcz 1971), Wystawa objazdowa sztuki ludowej regionów Kujaw, Pałuk i Kaszub (1972-1989 – Rumunia, NRD, Bułgaria, Francja, Polska), Współczesna sztuka ludowa Kujaw, Pałuk i Kaszub, (Bydgoszcz 1983), Hafty kaszubskie woj. bydgoskiego, (Warszawa 1985).

Szkulmowska zainicjowała system pomocy materialnej dla twórców ludowych w formie stypendiów. Funkcjonował on w latach 1961-1998, a od 2000 roku działa on jako Konkurs Aktywności Twórczej z nagrodami fundowanymi przez Urząd Marszałkowski Województwa Kujawsko-Pomorskiego w Toruniu. Jest to jedyny taki system pomocy twórcom ludowym w Polsce.

Na szczególny szacunek zasługuje honorowa działalność społeczna Wandy Szkulmowskiej. Działała w Kujawsko-Pomorskim Towarzystwie Kulturalnym w Bydgoszczy, w  Polskim Stowarzyszeniu Pedagogów „KLANZA” w Lublinie. Od 1978 roku była członkiem Rady Naukowej Stowarzyszenia Twórców Ludowych w Lublinie. W roku 1988 uczestniczyła w tworzeniu Oddziału Bydgosko-Toruńskiego  tegoż Stowarzyszenia i była aż do swojej śmierci jego opiekunką.

Od roku 1956 datuje się ścisła merytoryczna współpraca Wandy Szkulmowskiej z Działem Etnograficznym Muzeum Okręgowego w Toruniu, a od 1959 z Muzeum Etnograficznym w Toruniu. Współdziałanie to, obustronnie korzystne, przyniosło wiele znaczących, pozytywnych efektów dla kultury ludowej regionów naszego województwa.

Wanda Szkulmowska była niezwykle ceniona, szanowana i lubianą przez twórców ludowych. Za swoją działalność na rzecz kultury ludowej otrzymała wiele odznaczeń i wyróżnień. Najważniejsze z nich to:  Złoty Krzyż Zasługi (1962), Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (1968), Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (2001), Medal im. Oskara Kolberga ”Za zasługi dla kultury ludowej” (1987), Srebrny i Złoty Medal „Zasłużony Kulturze- Gloria Artis” (2005 i 2016), Medal „Unitas Durat Palatinatus  Cuiaviano-Pomeraniensis” (2016) oraz  Medal Honorowy Sędziwoja z Szubina – Zasłużony dla Gminy Szubin i Kultury Ludowej Pałuk (2021).

Kinga Turska-Skowronek