Szopki ze zbiorów Muzeum Towarzystwa Jezusowego Prowincji Polski Południowej
w Starej Wsi koło Brzozowa

Wystawa „Szopki Świata” pochodzi ze zbiorów Muzeum Towarzystwa Jezusowego Prowincji Polski Południowej w Starej Wsi koło Brzozowa. Kolekcję zaczęto tworzyć w 2005 roku, zawiera blisko sto obiektów, większość pochodzi z przełomu XX i XXI wieku, część z lat 70. ubiegłego stulecia, pojedyncze z okresu międzywojennego oraz z końca XIX wieku. Najstarsze są dziewiętnastowieczne figurki szopkowe znalezione na strychu klasztoru Jezuitów w Starej Wsi, które były inspiracją do stworzenia kolekcji.
Najbardziej egzotyczne szopki pozyskano dzięki zaangażowaniu jezuitów pracujących w różnych częściach świata, m.in. w Zambii, Madagaskarze, Australii, Stanach Zjednoczonych.

Europejskiego odbiorcę zaskakiwać może wygląd członków Świętej Rodziny i sceneria Bożego Narodzenia z obu Ameryk. Wśród nich jest Dzieciątko w peruwiańskiej czapce z nausznikami i w pióropuszu, św. Józef i Maryja z barwnymi naszyjnikami, w spódniczkach z liści palmowych, w meksykańskich sombrerach na głowach. Jedno Dzieciątko śpi w indiańskim wigwamie, inne na piaszczystej wyspie pod palmą lub w łodzi, podobnej do tych, jakie pływają po jeziorze Titicaca. A przy Nowonarodzonym czuwają nie tylko owce, ale i lamy.

Drewniane szopki afrykańskie i australijskie robione na drutach wyróżniają się skromnością na tle amerykańskich.
Liczny jest zbiór szopek włoskich. Wśród nich są pokaźnych rozmiarów szopki z Neapolu i Gubbio. W obu stajenkę wkomponowano w krajobraz miejski, w domach toczy się codzienne życie, jeden z mieszkańców odpoczywa, inny dźwiga wiadra z wodą, gęsiarka pasie gęsi, kucharz niesie pizzę. Nie zabrakło figurek z Asyżu, skąd pochodził św. Franciszek – twórca pierwszej szopki bożonarodzeniowej. Prostotą formy urzekają miniaturowe szopki z fabryki szkła w Murano oraz drewniana szopka przywieziona z Włoch przez kardynała Stanisława Dziwisza (z podpisem Ofiarodawcy).
Szopki polskie reprezentowane są m.in. przez szopki krakowskie autorstwa Ferdynanda Solowskiego – aktora teatralnego, ceramiczne szopki Anny i Romualda Kicmanów, drewniane twórców ludowych: Jana Ziędera i Piotra Kożucha oraz jezuity – brata Józefa Jasiaka.

Na wystawie znajdują się wyroby rękodzielnicze o dużej wartości artystycznej, jak też produkty fabryczne ciekawe ze względu na wartość poznawczą. Widać w nich wpływ współczesnej kultury masowej, postępującą unifikację oraz komercjalizację Świąt Bożego Narodzenia.

Obiekty mają różne formy, jest szopka-puzzle z Filipin, szopka-pozytywka i szopka-świecznik z Włoch, szopka w butelce po whisky z Madagaskaru, szopki w tykwach oraz szopka w kształcie czapki z nausznikami z Peru. Są ikony z Kijowa, wycinanka Niemiec i z Czech, obrazy na tiulu z Japonii oraz na liściach z Indii.

Według legendy zwyczaj tworzenia szopek zapoczątkował św. Franciszek z Asyżu, który w 1223 roku w Noc Bożego Narodzenia ustawił na polanie w Greccio żłóbek, by wraz z innymi mnichami modlić się przy Dzieciątku Jezus. Za sprawą franciszkanów szopki rozpowszechniły się w kościołach europejskich. Początkowo znajdujące się w nich figurki były nieruchome. Z czasem, pod wpływem popularnych teatrów marionetkowych, zaczęto poruszać figurkami i wprowadzać postaci świeckie. Widowiska szopkowe nabierały coraz bardziej rozrywkowego charakteru, więc duchowieństwo zabroniło wystawiać je w świątyniach. Od połowy XVIII wieku urządzaniem przedstawień szopkowych zajęły się osoby świeckie.

opr. M. Ziółkowska

Twórca Kolekcji: Andrzej Sułkowski
Kuratorka: Magdalena Ziółkowska
Oprawa plastyczna: Małgorzata Wojnowska-Sobecka