Znad Niemna, Wilii i Niewiaży. Pamiątki Kresowian.

Film z wenisażu >
Finisaż wystawy 28 grudnia 2011 r. 

Muzeum Etnograficzne w Toruniu, włączając się w obchody Roku Miłosza, otworzyło wystawęZnad Niemna, Wilii i Niewiaży. Pamiątki Kresowian, Autorkami wystawy są: Maria Pokrzywnicka i Kinga Turska-Skowronek oraz Barbara Górka – oprawa plastyczna.

 

Wystawa – sama w sobie niewielka – ma stanowić tematyczne oparcie do realizacji szerszego programu edukacyjnego związanego z historią, tradycjami Kresów północno-wschodnich – ojczyzną Miłosza i wielu innych wybitnych postaci świata nauki i kultury polskiej.

 

Po zakończeniu II Wojny Światowej w 1945 r. do Torunia, trafiło wielu naukowców z Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie, stanowiąc trzon kadry naukowej tworzonego od podstaw Uniwersytetu Mikołaja Kopernika. Wśród tej grupy znalazła się także dr etnologii – Maria Znamierowska-Prüfferowa, związana wcześniej z Muzeum Uniwersyteckim w Wilnie, autorka wielu opracowań z zakresu etnografii Wileńszczyzny. Po przybyciu do Torunia podjęła starania o stworzenie Muzeum Etnograficznego w Toruniu, którego otwarcie miało miejsce 1959 r. Dzięki utworzonej przed kilkoma laty stałej wystawy biograficznej poświęconej jej osobie, zrodził się w Muzeum pomysł na przygotowanie wystawy czasowej o tematyce kresowej.

 

Obchody 100-lecia urodzin Czesława Miłosza, poety-noblisty urodzonego w Szetejniach na Litwie, to dobry moment, by pokazać Torunianom i wakacyjnym gościom zgromadzone w Muzeum eksponaty pochodzące z kresów północno-wschodnich. Muzeum w swoich zbiorach – dzięki zainteresowaniom założycielki – posiada licznie reprezentowaną kolekcję tkanin głównie z Wileńszczyzny i Grodzieńszczyzny, skromniejszych rozmiarów kolekcję wyrobów plecionkarskich z Brasławszczyzny, niewielki zbiorek ceramiki pochodzącej z wileńskich warsztatów A. Azarewicza i J. Limonta oraz pojedyńcze okazy zabawek ludowych. Na tej wystawie nie mogło zabraknąć szczególnego eksponatu – ości – narzędzia rybackiego pochodzącego najprawdopodobniej z Wileńszczyzny. Rysunek ości jako symbol Muzeum pojawił się po raz pierwszy na plakacie muzealnym dotyczącym wystawy tkaniny w 1973r., na której także były eksponowane tkaniny przesiedleńców. Wszystkie wymienione eksponaty stanowią główną część ekspozycji, wzbogaconej o prywatne, rodzinne pamiątki Torunian: fotografie, obrazy, przedmioty, dokumenty.

 

Forma wystawy przypomina wielowątkową tkaninę, gdzie osnową jest poczucie wspólnego pochodzenia z obszaru wyznaczonego przez bieg rzek: Niemna, Wilii, Niewiaży. Wątkami są indywidualne losy Kresowian, tworzące wzór wyznaczony rytmem historycznych zmian.

 

Niewielka kolekcja pamiątek z toruńskich domów użyczonych na wystawę przez potomków Kresowian (przybyłych do w okolice Torunia i do naszego miasta wskutek fali ekspatriacji po 1920 r. i po roku 1945), pokazuje ich niezwykłą wartość dokumentującą sploty dziejów rodzinnych z historią, która okrutnie doświadczyła tak wielu tam urodzonych. Pokazane – z konieczności wyrywkowo – pamiątki ukazują też te piękniejsze strony życia na Kresach: bliskich, krewnych i przyjaciół utrwalonych na kliszy podczas ważnych  momentów w życiu, sceny z dzieciństwa, z pracy, z wojska, domy, wnętrza, ubiory i pejzaże. Z dokumentów wyłaniają się dawno przebrzmiałe, czasem trudne sprawy rodzinne i społeczne, a obrazy przywołują tak umiłowane widoki bliskich sercu stron. Nie brak także religijnych pamiątek, które towarzyszyły codziennemu życiu i pomagały przetrzymać ciężkie chwile. Zgromadzone przedmioty, drobiazgi, przypominają jednym najbliższych, innym przybliżają losy osób nigdy osobiście nie poznanych a znanych z toruńskiego życia publicznego, ze świata nauki, kultury. Za każdą z pokazanych pamiątek ukrywa się fragment czyjegoś życiorysu, radosnych, spokojnych chwil rodzinnego życia lub traumatycznych przeżyć czasów wojennych tragedii.

Wystawa przez całe drugie półrocze 2011 r. będzie miejscem realizacji programu edukacyjnego dla dzieci, młodzieży, dorosłych. Planujemy wiele spotkań, rozmów, filmów, wspólnego czytania poezji Miłosza, wspomnień także o tych, którzy ratując życie nie ocalili żadnych pamiątek i o tych, którzy zginęli.

 

Zbieżność obchodów 100-lecia Urodzin Czesława Miłosza (30 czerwca 2011) z terminem obejmowania przez Polskę Prezydencji w Unii Europejskiej (1 lipca 2011), wydaje się być odpowiednim i symbolicznym momentem dla przywołania także w toruńskim Muzeum Etnograficznym kultury mieszkańców Kresów, jej wpływu na obecny krajobraz kulturowy Torunia i regionu. To także próba promocji wartości związanych z wielokulturowością, dobrosąsiedztwem, wzajemną tolerancją oraz ideą budowania tkanki łącznej (Czesław Miłosz, Szukanie ojczyzny) między ludźmi i nacjami na wszelkich pograniczach. Zapraszamy serdecznie na naszą wystawę wpisującą się w tę ideę.
Opr. Maria Pokrzywnicka