Fotograficy wileńscy – Bolesława i Edmund Zdanowscy

Bolesława i Edmund Zdanowscy należą do grona najbardziej znanych postaci wileńskiego środowiska fotograficznego. Uczniowie Jana Bułhaka, członkowie elitarnego Fotoklubu Wileńskiego, współtworzyli wysoką pozycję Wilna jako wiodącego ośrodka polskiego życia fotograficznego w okresie dwudziestolecia międzywojennego.

Zdanowscy tworzyli w obowiązującym wówczas nurcie artystycznym – piktorializmie, nawiązującym do malarstwa. Fotografowali przede wszystkim architekturę i pejzaże. Ich prace cechowała elegancja i pietyzm wykonania. Uczestniczyli w licznych wystawach, odnosili sukcesy artystyczne zdobywając nagrody. W 1929 r. Edmund Zdanowski podjął pracę jako instruktor w kierowanym przez Bułhaka Zakładzie Fotografii Artystycznej na Wydziale Sztuk Pięknych Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie. Był to pierwszy w Polsce uniwersytecki kierunek kształcący artystów fotografów – fotografików. Zdanowscy w 1935 r. otworzyli własny zakład fotograficzny. Fotografowali Wilno tworząc albumy na zamówienie władz miasta lub dostarczając materiał do agencji wydawniczych. Prace ich często wydawano w formie pocztówek. Popularyzowali fotografię poprzez audycje radiowe, artykuły w czasopismach, kursy w Fotoklubie Wileńskim.

Artyści nie pozostali obojętni na nowe prądy i drogi realizacji zawodowej i artystycznej. Obok fotografii dokumentalnej dostrzegli także znaczenie fotografii reportażowej, która zyskała znaczenie wraz z rozwojem prasy. W połowie lat 30. XX w. zrealizowali serię zdjęć reportażowych o tematyce etnograficznej, przedstawiających typy ludowe i sceny z kiermaszów wileńskich. Na przełomie lat 1939-1940 wykonali serię zdjęć obrazujących życie codzienne uchodźców wojennych, szukających schronienia w Wilnie.  Wojnę Zdanowscy przetrwali w Wilnie, które opuścili jesienią 1945 r., po zmianie granic Polski. Na miejsce zamieszkania wybrali Gdynię, gdzie podjęli nowe życiowe wyzwanie – organizację Liceum Fotografiki. Aktywnie uczestniczyli w działalności Gdańskiego Towarzystwa Fotograficznego, a w r. 1949 przystąpili do Związku Polskich Artystów Fotografików. W ich powojennej twórczości dominowała tematyka morska oraz dokumentowanie Gdańska, Gdyni – miasta i portu. Bolesława fotografowała plaże, Edmund – robotników, eksponując artystyczne walory takich ujęć. W swej pracy stosowali zasady realizmu. Byli aktywni zawodowo i artystycznie do końca lat 60. XX w. Bolesława zmarła w 1982 r., Edmund – w 1984. Pochowano ich w Gdyni, na cmentarzu w Orłowie.

Spuścizna fotograficzna Bolesławy i Edmunda Zdanowskich jest rozproszona. Ich prace, zarówno oryginalne pozytywy jak i negatywy, znajdują się w zbiorach znaczących polskich instytucji muzealnych, archiwalnych i w bibliotekach. Część spuścizny pozostaje w muzeach litewskich i jest prezentowana w internetowej bazie LIMIS. Muzeum Etnograficzne w Toruniu posiada zbiór 498 negatywów małoobrazkowych zdjęć Bolesławy i Edmunda Zdanowskich z kiermaszów wileńskich.

Jolanta Jakubowska

 

Wilno i jego kiermasze w obiektywie Bolesławy i Edmunda Zdanowskich

Fotografie wileńskich kiermaszów Zdanowskich jak dotąd nie doczekały się ani osobnej wystawy, ani opracowania. Do dziś funkcjonują w obiegu popularnonaukowym w znikomej ilości, w postaci pojedynczych zdjęć-kopii. Bolesława i Edmund utrwalili na zdjęciach kiermasze: Kaziuki odbywający się 4 marca, Niedzielę Palmową,  kiermasz św. Jana 24 czerwca, św. św. Piotra i Pawła oraz Zaduszki. Każdy z nich miał swoją specjalizację, atmosferę i koloryt. Pozornie oferowane towary wydawały się podobne, jednak każdy kiermasz miał swój sztandarowy produkt.

Fotografie Zdanowskich są kapsułą czasu. Przenoszą nas do tętniącego życiem Wilna, w którym z okazji kolejnych, cyklicznie odbywających się w roku odpustów, spotykały się okoliczne wsie i mieszkańcy miasta. Przyglądając się kolejnym fotografiom „chodzimy” po ubłoconych kocich łbach Placu Łukiskiego, niemal „czujemy” przytłaczający gwar handlujących na Kaziukach wieśniaków. Oszałamia nas bogactwo kiermaszowego asortymentu. Jesteśmy kolejnym odpustowym klientem z wianuszkiem smorgońskich obwarzanków i – koniecznie –  drewnianą balią na głowie. Wtapiamy się w pulsujący, falujący tłum. W czasie Kwietnej Niedzieli szukamy tej jedynej, idealnej i najpiękniejszej palmy, nie zważając na tłok i siąpiący deszcz. Na Januku – onieśmieleni – poddajemy się magii ziół i szeptem wypowiadanym zaklęciom bab, siedzących tłumnie na chodnikach. Szukamy antidotum na boleści duszy i ciała. Czujemy skwar bijący na nas z czerwcowego nieba, gdy na antokolskich wzgórzach, idąc od wozu do wozu szukamy tej idealnej radziużki czy brakującego nam ręcznika. W Zaduszki, na przycmentarnym placu spotykamy, wśród sprzedawców kwiatów i świec, kobietę odmawiającą różaniec za dusze zmarłych… Jednak przede wszystkim nasza uwaga skupia się na ludziach, na ich twarzach, minach i spojrzeniach. Oglądamy z bliska towary, które można kupić – wyroby tradycyjnego rzemiosła ludowego Wileńszczyzny, współcześnie niemal już niedostępnego. Czujemy ulotny charakter, utrwalonych za pomocą obiektywu, chwil…

Fotografie Zdanowskich są materiałem dokumentacyjnym niepozbawionym jednak walorów artystycznych. Zatrzymany w kadrze obraz jest niestylizowany i autentyczny – po latach nadal mocno działa na oglądającego. Fotograficy wchodzili w tłum niezauważeni, a sceny chwytali na gorąco. Bolesława z wrodzonym wyczuciem do portretowania ludzi, a Edmund z zacięciem do nowatorskiego wtedy reportażowego fotografowania. Oboje Zdanowscy nie patrzyli na etnograficzny fenomen wileńskich kiermaszów z pozycji badacza czy obcego. To był również ich świat – świat, który znali. Poprzez uwikłanie ludzi i otaczających ich rzeczy, pokazali wielowymiarowy kontekst ludowych odpustów peryferyjnego, ale jakże barwnego Wilna.

Justyna Słomska-Nowak

 

Kuratorki, autorki scenariusza: Jolanta Jakubowska, Justyna Słomska-Nowak
Koncepcja plastyczna: Wojciech Kiwi Jaruszewski
Wystawa otwarta do kwietnia 2019
Katalog wystawy

• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
•