Wileńskie kiermasze, jarmarki i odpusty. Fotografie Bolesławy i Edmunda Zdanowskich Powrót

Wileńskie kiermasze, jarmarki i odpusty. Fotografie Bolesławy i Edmunda Zdanowskich

Fotograficy wileńscy – Bolesława i Edmund Zdanowscy

Bolesława i Edmund Zdanowscy należą do grona najbardziej znanych postaci wileńskiego środowiska fotograficznego. Uczniowie Jana Bułhaka, członkowie elitarnego Fotoklubu Wileńskiego, współtworzyli wysoką pozycję Wilna jako wiodącego ośrodka polskiego życia fotograficznego w okresie dwudziestolecia międzywojennego.

Zdanowscy tworzyli w obowiązującym wówczas nurcie artystycznym – piktorializmie, nawiązującym do malarstwa. Fotografowali przede wszystkim architekturę i pejzaże. Ich prace cechowała elegancja i pietyzm wykonania. Uczestniczyli w licznych wystawach, odnosili sukcesy artystyczne zdobywając nagrody. W 1929 r. Edmund Zdanowski podjął pracę jako instruktor w kierowanym przez Bułhaka Zakładzie Fotografii Artystycznej na Wydziale Sztuk Pięknych Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie. Był to pierwszy w Polsce uniwersytecki kierunek kształcący artystów fotografów – fotografików. Zdanowscy w 1935 r. otworzyli własny zakład fotograficzny. Fotografowali Wilno tworząc albumy na zamówienie władz miasta lub dostarczając materiał do agencji wydawniczych. Prace ich często wydawano w formie pocztówek. Popularyzowali fotografię poprzez audycje radiowe, artykuły w czasopismach, kursy w Fotoklubie Wileńskim.

Artyści nie pozostali obojętni na nowe prądy i drogi realizacji zawodowej i artystycznej. Obok fotografii dokumentalnej dostrzegli także znaczenie fotografii reportażowej, która zyskała znaczenie wraz z rozwojem prasy. W połowie lat 30. XX w. zrealizowali serię zdjęć reportażowych o tematyce etnograficznej, przedstawiających typy ludowe i sceny z kiermaszów wileńskich. Na przełomie lat 1939-1940 wykonali serię zdjęć obrazujących życie codzienne uchodźców wojennych, szukających schronienia w Wilnie.  Wojnę Zdanowscy przetrwali w Wilnie, które opuścili jesienią 1945 r., po zmianie granic Polski. Na miejsce zamieszkania wybrali Gdynię, gdzie podjęli nowe życiowe wyzwanie – organizację Liceum Fotografiki. Aktywnie uczestniczyli w działalności Gdańskiego Towarzystwa Fotograficznego, a w r. 1949 przystąpili do Związku Polskich Artystów Fotografików. W ich powojennej twórczości dominowała tematyka morska oraz dokumentowanie Gdańska, Gdyni – miasta i portu. Bolesława fotografowała plaże, Edmund – robotników, eksponując artystyczne walory takich ujęć. W swej pracy stosowali zasady realizmu. Byli aktywni zawodowo i artystycznie do końca lat 60. XX w. Bolesława zmarła w 1982 r., Edmund – w 1984. Pochowano ich w Gdyni, na cmentarzu w Orłowie.

Spuścizna fotograficzna Bolesławy i Edmunda Zdanowskich jest rozproszona. Ich prace, zarówno oryginalne pozytywy jak i negatywy, znajdują się w zbiorach znaczących polskich instytucji muzealnych, archiwalnych i w bibliotekach. Część spuścizny pozostaje w muzeach litewskich i jest prezentowana w internetowej bazie LIMIS. Muzeum Etnograficzne w Toruniu posiada zbiór 498 negatywów małoobrazkowych zdjęć Bolesławy i Edmunda Zdanowskich z kiermaszów wileńskich.

Jolanta Jakubowska

 

Wilno i jego kiermasze w obiektywie Bolesławy i Edmunda Zdanowskich

Fotografie wileńskich kiermaszów Zdanowskich jak dotąd nie doczekały się ani osobnej wystawy, ani opracowania. Do dziś funkcjonują w obiegu popularnonaukowym w znikomej ilości, w postaci pojedynczych zdjęć-kopii. Bolesława i Edmund utrwalili na zdjęciach kiermasze: Kaziuki odbywający się 4 marca, Niedzielę Palmową,  kiermasz św. Jana 24 czerwca, św. św. Piotra i Pawła oraz Zaduszki. Każdy z nich miał swoją specjalizację, atmosferę i koloryt. Pozornie oferowane towary wydawały się podobne, jednak każdy kiermasz miał swój sztandarowy produkt.

Fotografie Zdanowskich są kapsułą czasu. Przenoszą nas do tętniącego życiem Wilna, w którym z okazji kolejnych, cyklicznie odbywających się w roku odpustów, spotykały się okoliczne wsie i mieszkańcy miasta. Przyglądając się kolejnym fotografiom „chodzimy” po ubłoconych kocich łbach Placu Łukiskiego, niemal „czujemy” przytłaczający gwar handlujących na Kaziukach wieśniaków. Oszałamia nas bogactwo kiermaszowego asortymentu. Jesteśmy kolejnym odpustowym klientem z wianuszkiem smorgońskich obwarzanków i – koniecznie –  drewnianą balią na głowie. Wtapiamy się w pulsujący, falujący tłum. W czasie Kwietnej Niedzieli szukamy tej jedynej, idealnej i najpiękniejszej palmy, nie zważając na tłok i siąpiący deszcz. Na Januku – onieśmieleni – poddajemy się magii ziół i szeptem wypowiadanym zaklęciom bab, siedzących tłumnie na chodnikach. Szukamy antidotum na boleści duszy i ciała. Czujemy skwar bijący na nas z czerwcowego nieba, gdy na antokolskich wzgórzach, idąc od wozu do wozu szukamy tej idealnej radziużki czy brakującego nam ręcznika. W Zaduszki, na przycmentarnym placu spotykamy, wśród sprzedawców kwiatów i świec, kobietę odmawiającą różaniec za dusze zmarłych… Jednak przede wszystkim nasza uwaga skupia się na ludziach, na ich twarzach, minach i spojrzeniach. Oglądamy z bliska towary, które można kupić – wyroby tradycyjnego rzemiosła ludowego Wileńszczyzny, współcześnie niemal już niedostępnego. Czujemy ulotny charakter, utrwalonych za pomocą obiektywu, chwil…

Fotografie Zdanowskich są materiałem dokumentacyjnym niepozbawionym jednak walorów artystycznych. Zatrzymany w kadrze obraz jest niestylizowany i autentyczny – po latach nadal mocno działa na oglądającego. Fotograficy wchodzili w tłum niezauważeni, a sceny chwytali na gorąco. Bolesława z wrodzonym wyczuciem do portretowania ludzi, a Edmund z zacięciem do nowatorskiego wtedy reportażowego fotografowania. Oboje Zdanowscy nie patrzyli na etnograficzny fenomen wileńskich kiermaszów z pozycji badacza czy obcego. To był również ich świat – świat, który znali. Poprzez uwikłanie ludzi i otaczających ich rzeczy, pokazali wielowymiarowy kontekst ludowych odpustów peryferyjnego, ale jakże barwnego Wilna.

Justyna Słomska-Nowak

 

Kuratorki, autorki scenariusza: Jolanta Jakubowska, Justyna Słomska-Nowak
Koncepcja plastyczna: Wojciech Kiwi Jaruszewski
Wystawa otwarta do kwietnia 2019
Katalog wystawy

zeus plus male enhancement pill male enhancement honey pack how to get an erection with pills htx male enhancement pills how does extenze male enhancement work generic male enhancement pills keto slim pills directions prescription diet pills for hypothyroidism geranium extract diet pills lose weight in 30 days without exercise how to lose weight at 43 info on keto max burn xs diet pills best belly diet pills amphetamine diet pills buy online uk milk diet for weight loss best diet pills women review on keto diet pills grn diet pills side effects where to buy keto pills in south africa what to eat while fasting to lose weight leanbean diet pill reviews best weight loss pills to take purefit keto diet pills zantrex diet pills black relating to eating in moderation to lose weight womens weight loss pills 100mg thc gummies effects thc gummies green apple cbd gummies hemp bomb montana cbd gummies cannabis gummies near me cbd made me sleep cbd to help sleep uk winged wellness cbd gummies gummy bears thc cbd gummies take to kick in fun drops cbd broad spectrum gummies where can i buy gummies with thc what cbd and terpenes are good for anxiety benefits of cbd coffee