Środa Popielcowa (środa wstępna), otwiera czterdziestodniowy post, poprzedzający Wielkanoc. W dawnej tradycji polskiej był to okres, w którym wierni w szczególny sposób przygotowywali się do uczestnictwa w Święcie Zmartwychwstania Pańskiego.
Kończył się czas zabaw i spotkań towarzyskich. Nadchodziła pora wyciszenia, refleksji, zadumy i umartwienia. Zaczynały też obowiązywać zasady wstrzemięźliwości od pokarmów mięsnych, ograniczenie spożywanych potraw. Niekiedy rezygnowano w tym czasie z palenia tytoniu czy picia alkoholu.
Jeszcze w pod koniec XIX w. nie wolno było w Wielkim Poście spożywać nie tylko mięsa i tłuszczów zwierzęcych, ale również nabiału. W niektórych regionach Polski zakazy postne obejmowały nawet spożywanie maślanki czy serwatki.
Zwyczajem było, że w pierwszy dzień postu szorowano popiołem garnki kuchenne, aby nie został nawet najmniejszy ślad tłuszczu. Starannie myto je gorącą wodą, wyparzano  pokrzywą, miętą, nieraz lubczykiem.
Podstawową potrawą na czas postu były wszelkiego rodzaju zupy. Jedzono przede wszystkim kwaśne zupy gotowane na wodzie lub kwasie kapuścianym (barszcze, żury, kwaśnice, polewki). Na Kujawach popularna była  na przykład „kapuścianka”, czyli kwas z kapusty, gotowany z cebulą, pieprzem i liściem laurowym, zaprawiany mąką.
Z kolei „kwas buraczany” to polewka gotowana na bazie kwasu z kiszonych, czerwonych buraczków, tzw. kuleśniaka. Przygotowywano też  zupy z suszonych owoców.
Zupy jedzono zazwyczaj z dodatkiem ziemniaków, chleba lub różnymi rodzajami klusek.
Powszechnie znane były również postne potrawy stałe, przygotowywane  w postaci gęstych bryj lub klusek. Najbardziej popularnym daniem była  kapusta surowa lub kiszona, gotowana z grochem. W poście jadano gotowany groch lub fasolę, różne rodzaje kasze, ziemniaki w różnej postaci, przeważnie gotowane w „mundurkach” lub tłuczone, kraszone olejem lub zasmażką z mąki.
Jedzono także ryby gotowane na kwasie kapuścianym lub na wodzie z octem, śledzie z ziemniakami oraz ryby pieczone. Na Kaszubach bardzo popularne były „pieczonki” – ryby przypiekane obustronnie na kręgach pieca kuchennego (fajerkach). Przed spożyciem moczono je w słonej wodzie.
Spośród postnych potraw na szczególną uwagę zasługuje  żur, znany w całej Polsce, jednak w zależności od regionu przygotowywany i nazywany inaczej.
Żur, żurek, barszcz, barszcz biały to rodzaj polewki gotowanej na zakwasie, który
robiony był z razowej lub pytlowej żytniej, rzadziej owsianej mąki lub otrąb. Dodawano do niego skórkę razowego chleba w celu przyspieszenia kiśnięcia. Najbardziej popularnym uzupełnieniem żuru były ziemniaki okraszone olejem, a gdzieniegdzie śledzie.
W czasie postu żur stawał się często daniem podstawowym. Jedzono go na śniadanie, obiad i kolację. Niektórzy nie mogli się doczekać świąt, ponieważ mieli go po prostu dosyć, był symbolem postu. Być może z tego też powodu w folklorze wiejskim utrwaliły się pewne zwyczaje i zachowania obrazujące niechęć do tej potrawy. Kiedy przychodził Wielki Tydzień, a szczególnie Wielki Czwartek, z wielką ulgą urządzano po wsiach „pogrzeb żuru”.
Obrzęd ten miał wymowę symboliczną – oznaczał koniec postu. Na Kujawach znany jest zwyczaj „wybijania żuru”. W Wielki Czwartek grupa chłopaków chodziła po wsi, nosząc ze sobą garnki wypełnione popiołem i różnymi nieczystościami symbolizującymi żur. W trakcie wędrówki naczynia były rozbijane, a ich zawartością smarowano okna lub drzwi wiejskich domów. Dla wszystkich był to znak, że nadchodzi Wielkanoc.

Grażyna Szelągowska