8 marca świętowaliśmy Dzień Kobiet. Jest to święto dość młode, bo obchodzone od 1909 r. Jego początki wiążą się z odbywającymi się w tym czasie w Stanach Zjednoczonych protestami przeciwko nierównemu traktowaniu kobiet i mężczyzn w pracy. W 1910 Międzynarodówka Socjalistyczna w Kopenhadze uznała ten dzień za święto upamiętniające sufrażystki walczące o równouprawnienie kobiet. Zwyczaj świętowania 8 marca upowszechnił się w wielu krajach, a w Polsce stał się popularny po II wojnie światowej, w czasach PRL-u. W zakładach pracy organizowano akademie, wręczano paniom kwiaty i upominki w postaci deficytowych towarów, takich jak rajstopy lub mydło. Pomimo tego, że po 1989 r. Dzień Kobiet uznawano za „komunistyczny przeżytek”, świętowanie 8 marca, bardziej w sferze prywatnej, niż oficjalnej, przetrwało do dziś.

Do lat 80. XX w. kwiatami wręczanymi paniom w tym dniu były najczęściej goździki. Współcześnie święto kojarzone jest z bukietami tulipanów i wielobarwnymi pierwiosnkami w doniczkach – symbolami wiosny.

Goździk (Dianthus L.), to roślina ozdobna o delikatnym korzennym zapachu, należąca do rodziny goździkowców. Nazwa łacińska „Dianthus” pochodzi od greckich słowa „deos” – bóg oraz „anthos” – kwiat i oznacza „kwiat boga”. Goździki znano już w starożytności, ale ich uprawa na szeroką skalę rozpoczęła się dopiero w renesansie. W XVI i XVII w. ogrodnicy europejscy wyhodowali mnóstwo jego odmian, w różnorodnych barwach i w różnych rozmiarach. Największa moda na goździki, nazwana wręcz „dianthomanią” zapanowała w XVIII i trwała do pocz. XIX w. Współcześnie znanych jest ponad 300 gatunków goździków. Najbardziej popularne są zwłaszcza te, które można sadzić w ogródkach: goździk ogrodowy, goździk brodaty („kartuzek”), goździk siny, goździk kropkowany i goździk zaniedbały. Uprawiane są obecnie na całym świecie, ale największe uprawy, na skalę przemysłową, znajdują się na południu Francji.

W wielu kulturach, już od czasów starożytnych, kwiat goździka symbolizował miłość i małżeństwo. Polskie kodeksy życia towarzyskiego z XIX w. i popularne w tym okresie gry towarzyskie dla dorosłych, symbolice goździka nadawały również charakter erotyczny. Istotny był także jego kolor. Goździk różowy „mówił”: spojrzyj na mnie – twoje spojrzenie jest moją rozkoszą, a czerwony: pocałuj mnie, zawsze po twoim uściśnieniu zostaje mi jakaś myśl słodka, która trwa długo jak zapach przyjemny kadzidła.

W kulturze chrześcijańskiej goździk stał się symbolem związanym z postacią Jezusa. Ze względu na swój kształt podobny do gwoździa i czerwony kolor uważany był za symbol Męki Pańskiej. Znana jest legenda, która mówi, że goździki narodziły się z łez wylanych przez Marię, gdy patrzyła na śmierć swojego Syna.

Goździki odgrywają istotną rolę w medycynie naturalnej i kosmetyce. Napary goździkowe zapobiegają nadmiernej potliwości, wywary i kompresy leczą nerwobóle i dolegliwości reumatyczne. Ekstrakty z goździków dobre są na wzdęcia i nudności. Jak pisał polski przyrodnik Krzysztof Kluk: goździki zapachem swoim mają osobliwszą moc wzmacniania nerwów, a wódka z nich jest bardzo wzmacniająca. W kosmetyce, najważniejszy jest olejek goździkowy, pozyskiwany zwłaszcza z płatków białych kwiatów, które mają najbardziej intensywny zapach. Kosmetyki z zawartością tej substancji odżywiają, działają energetyzująco i relaksująco. Natomiast perfumy z dodatkiem zapachu kwiatu goździka, tworzą zmysłowe i ciepłe kompozycje.

Mocny zapach goździków kojarzony jest z aromatem drzewa goździkowca korzennego (czapetka pachnąca), pochodzącego z wysp Moluki – Indonezja. Rozwinięte i ususzone pączki kwiatowe tej rośliny wykorzystywane są jako przyprawa korzenna. Dawniej przyprawę tę zastępowano bardziej dostępnymi kwiatami goździka, np. do aromatyzowania wina lub piwa. Współcześnie świeże goździkowe kwiaty dodawane są do sosów i zup owocowych, syropów i cukru.

Kwiaty goździków budzą też skojarzenia polityczne. W czasach PRL-u często pojawiały się na manifestacjach i transparentach w dniu 1 maja podczas obchodów Święta Pracy. Białe i czerwone goździki (zatknięte w lufy karabinów) są również symbolem portugalskiej „Rewolucji Goździków” w 1974 r., która doprowadziła do obalenia dyktatury w tym kraju. Goździkami społeczeństwo obdarowywało żołnierzy biorących udział w puczu.

Tulipan (Tulipa L.) jest rośliną cebulową, należąca do rodziny liliowatych. Kwiaty tulipanów nie są zróżnicowane na kielich i koronę, składają się z 6 barwnych płatków (listków okwiatu), które od zewnątrz są matowe, a od wewnątrz błyszczące. Pochodzą z Bliskiego Wschodu, gdzie od wieków uprawiane były w Armenii, Persji i w Turcji. Ich nazwa pochodzi z języka perskiego i oznacza „turban”, co nawiązuje do kształtu kwiatu. Do Europy tulipany trafiły dzięki posłowi austriackich Habsburgów Ogierowi Ghiselin de Busbecq, urzędującemu w Imperium Osmańskim, który zauroczony wyglądem tych kwiatów, w  1554 r. wysłał na wiedeński dwór cebulki tulipanów. Od razu zyskały ogromną popularność i w połowie XVII w. znanych było w Europie już ponad 500 ich odmian.

Największym ośrodkiem hodowli i reprodukcji tulipanów stały się Niderlandy i pozostały nim do dzisiaj, zwłaszcza w regionie Haarlemu. W latach 30. XVII w. ogarnęło ten kraj autentyczne szaleństwo na punkcie tych kwiatów – zwane „tulipomania”. Na nielegalnych giełdach kwiatowych ceny odmian nowo wyhodowanych tulipanów dochodziły do kilkunastu tysięcy florenów.  Największym powodzeniem cieszyły się kwiaty o niezwykłych barwach i kształtach, co było często wywoływane przez chorobę wirusową nazywaną pstrością kwiatów tulipana. Powodowała ona smugi i plamy na płatkach tych kwiatów. W okresie „tulipanomanii” najwyżej wyceniany był biało-rubinowy tulipan odmiany Semper Augustus, za który zapłacono 13 tys. guldenów (ówczesna równowartość domu z ogrodem).

W wielu kulturach i religiach tulipany mają różnorodną symbolikę. Legenda perska głosi, że tulipan powstał z krwi i łez dziewczyny, która udała się na pustynię w poszukiwaniu swojego ukochanego. Tam tulipan stał się symbolem miłości, a obdarowanie kogoś tym kwiatem miało zwiastować gorącą miłość.

W chrześcijaństwie tulipan, który z braku słońca umiera, został symbolem krótkiego i przemijającego życia ludzkiego. Z tego powodu kwiaty tulipana stały się jednym z symboli vanitas (marności życia), przedstawianym od XVII i XVIII w. w malarstwie, zwłaszcza w martwych naturach artystów niderlandzkich. W tradycyjnej polskiej kulturze ludowej kwiat tulipana stał się motywem zdobniczym na haftach, ceramice i na malowanych meblach – kredensach, skrzyniach wiannych.

Pierwiosnek lekarski (Primula officinalis), pierwiosnek zwyczajny, pierwiosnka lekarska, ma wiele potocznych nazw, np:  kluczyki św. Piotra, kwiat paraliżowy, dżdżystek, kacze nóżki, księdza portki, kurza stopka.

Kwiat ten jest byliną, kwitnie w marcu i kwietniu. Jeszcze kilkadziesiąt lat temu był często spotykany na łąkach, słonecznych wzgórzach i w widnych lasach. Obecnie w stanie dzikim występuje tak rzadko, że został objęty ochroną gatunkową. Różne odmiany pierwiosnków uprawnych można spotkać, już coraz rzadziej, w przydomowych ogródkach i na działkach. Najbardziej popularne są wczesną wiosną w formie kwiatów doniczkowych.

Jedna z polskich bajek ludowych wyjaśnia pochodzenie pierwiosnków. Miały one powstać z kluczy do bramy niebieskiej, które św. Piotr zgubił, gdy się wychylał poza bramę nieba, aby spojrzeć na ziemię. Ponieważ ludzie oślepliby od blasku leżących na łące kluczy, Pan Bóg zamienił je w żółte kwiatki. Od tego czasu pierwiosnki (kluczyki) są zwiastunem wiosny.

Kwiaty, liście i korzenie pierwiosnka używane były w medycynie ludowej. Stosowano je (przeważnie w formie odwarów) na przeziębienia, bóle reumatyczne, paraliż, zawroty głowy i nerwice. Napar z kwiatów miał uzdrawiać jąkających się. Pieniących się w wodzie kłączy i korzeni używano, podobnie jak korzeni mydlnicy, do prania tkanin.

Pierwiosnek (ale tylko ten dziko rosnący) od dawna wykorzystywany jest również w kuchni. Z młodych liści, zawierających dużo witaminy C, można przyrządzić sałatkę i zupę. Świeże kwiaty nadają się do wyrobu wina, a suszone do zaparzenia herbaty.

Autorzy zdjęć: Marian Kosicki, Grażyna Szelągowska, Adam Zakrzewski

Źródła ilustracji: Basil Besler, Hortus Eystettensis, Eichstatt, 1640, Caesar und Loretz Salle, Herbarium, Berlin, 1942, Wikipedia, archiwum MET