W syntetycznym ujęciu kompozycji płaskorzeźby Lurki główni bohaterowie przedstawienia to boska istota – dłoń z kluczem oraz postać astronoma, zaprezentowane nie na tle, lecz wśród ciał niebieskich – słońca, planet układu słonecznego oraz Ziemi.

W artystycznej wizji Józefa Lurki Mikołaj Kopernik w pokornej pozie odbiera klucz z rąk boskich umożliwiający mu otwarcie drzwi prowadzących do tajemnic wszechświata. Na płaskorzeźbie słońce zajmuje miejsce, w którym można byłoby się spodziewać boskiego oblicza. Odwołując się do znaczenia symbolicznego słońce oznacza prawdę i oświecenie oraz nowy początek, symbolizuje również boskie oko. Można w tym miejscu wspomnieć, że Bóg występuje również w popularnym przedstawieniu Jana Matejki z 1873 roku zatytułowanymAstronom Kopernik, czyli rozmowa z Bogiem.

 

Zaakcentowane cięciem dłuta rysy twarzy Kopernika przydają mu powagi i wskazują na pewne zmęczenie, wysiłek astronoma , które towarzyszyły mu na drodze opracowywania zasady heliocentryzmu. Co charakterystyczne dla rzeźb Józefa Lurki w przedstawieniu postaci autor duży nacisk kładzie na wyraz twarzy. Stąd też na płaskorzeźbie astronom w pokornym geście, z wyrazem skupienia na twarzy symbolicznie odbiera z boskich rąk klucz do wiedzy tajemnej wstrzymując jednocześnie słońce. W swojej artystycznej wizji Kopernika Lurka stworzył postać emanującą mądrością.

 

Odwołując się do życiorysu i bogatej twórczości artysty warto zaznaczyć, że przedstawienia postaci boskiej jak i inne motywy religijne w rzeźbiarstwie Józefa Lurki były poprzedzone lekturą Biblii, a płynące z niej refleksje były inspiracją w pracy rzeźbiarza. Sposób przedstawienia wielkiego odkrycia Kopernika może świadczyć również, iż pobożnemu rzeźbiarzowi obcy był konflikt teorii kopernikańskiej z doktryną Kościoła.

 

Klucz w artystycznej wizji Lurki stanowiący narzędzie za pomocą, którego astronom odkrywa porządek kosmiczny symbolizuje wyzwolenie, otwarcie, udostępnianie wiedzy. Autor kładzie, więc nacisk na rolę jaką odgrywa Mikołaj Kopernik w budowaniu fundamentów wiedzy o wszechświecie, co odbywa się z boskim udziałem.

 

Te symboliczne odwołania idealnie wpasowują się do rewolucji światopoglądowej, która dokonała się za sprawą naukowego opracowania przez Mikołaja Kopernika heliocentrycznej wizji wszechświata. Formuła tzw. przewrotu kopernikańskiego – Wstrzymał słońce ruszył ziemię… zaprezentowana przez Józefa Lurkę w jego płaskorzeźbie to pełna refleksji forma hołdu dla genialnego uczonego.

 

Aleksandra Jarysz

 

 

 

Bibliografia:

Aleksander Jackowski, Sztuka zwana naiwną, Wyd. Krupski i S- ka, Warszawa 1995.

Władysław Kopaliński, Słownik symboli, Wiedza Powszechna, Warszawa 1990.

Mikołaj Kopernik w rzeźbie ludowej. Katalog, pod red. Aleksandra Błachowskiego, Muzeum Etnograficzne w Toruniu, 1973.

Mikołaj Kopernik w sztuce ludowej. Katalog wystawy, pod red. Aleksandra Błachowskiego,Muzeum Okręgowe w Bydgoszczy, 1983.

 

 

 

 

---